Tiroid Bezi Nedir? Tiroksin ve Kalsitonin Hormonu

Tiroit bezi boyun bölgesinde, gırtlağın hemen altında soluk borusunun her iki yanında yer alan iki loplu bir bezdir. Tiroit bezinden tiroksin ve kalsitonin ( tirokalsitonin) hormonları salgılanır.

Not: Bir hormonun kendisinin sentezini sağlayan sistemin çalışmasını engellemesine negatif geri bildirim denir.

Hipotalamus hipofizi, hipofiz de tiroit bezini denetler. Vücut sıcaklığı düştüğünde hipotalamus uyarılır. Hipotalamus TSRF salgılayarak hipofizi uyarır. Hipofiz TSH salgılayarak tiroit bezini uyarır. Tiroit bezi tiroksin salgılayarak vücut hücrelerini uyarır. Vücut hücrelerinde bazal metabolizma hızı artar. Oksijenli solunum hızı ve ısı üretim hızı artar. Vücudun daha fazla ısınmasının önlenmesi “negatif geri bildirim” mekanizmasıyla sağlanır. Vücut sıcaklığı arttığında hipotalamusun uyarılması sonlanır. Vücut sıcaklığını artıran tiroksin hormonu aynı zamanda kendisinin salgısını uyaran hipofizi ve hipofizin salgısını uyaran hipotalamusu engeller.

Tiroksin Hormonu

Tiroksin yapısında iyot bulunduran bir hormondur. En önemli görevi, bütün dokularda oksijenli solunumu hızlandırarak, genel metabolizmayı artırmaktır.

Tiroksin hormonu tirozin amino asidinin iyotlu bir türevidir. Tiroksin, tüm dokularda oksidasyon yapan enzim sistemlerini uyararak, oksijenli solunumun hızını artırır. Böylelikle bazal metabolizma değerini yükseltir. İnsanlar ve sıcak kanlı hayvanlarda yılın soğuk aylarında daha fazla tiroksin salgılanır.

Tiroit bezinin büyümesine guatr hastalığı denir. Guatr hastalığı (iyot eksikliğine bağlı olarak) tiroksin salgılaması yapabilmek için, bezin büyümesinden kaynaklanır. Bu duruma hipofizden salgılanan TSH (TUH) hormonunun kandaki miktarının artması neden olur.

Gelişme döneminde tiroksin eksikliği olursa birey cüce kalır. Bu bireylerde geri zekalılık ve kısırlık gözlenir (kretenizm hastalığı).

Ergenlik döneminde tiroksin hormonunun az salgılanması deride şişlik, kılların dökülmesi tembellik ve ruhi uyuşukluğa yol açar. Buna miksödem sendromu denir.

Tiroksin hormonunun fazla salgılanması durumunda eksoftalmik guatr (iç guatr) denilen hastalık oluşur. Bu hastalıkta metabolizma hızı artar, kan basıncı yükselir, göz küreleri dışarı fırlar, terleme, kilo kaybı, sinirlilik ve sık nefes alma görülür.

Kalsitonin Hormonu

Vücudun kalsiyum ve fosfat miktarının dü- zenlenmesinde etkili bir hormondur. Kandaki kalsiyum miktarı arttığı zaman salgılanan kalsitonin, D vitamini ile birlikte kandan kemiklere kalsiyum ve fosfat geçişini sağlar.

Bu hormon kan kalsiyumunu azaltır ve kemikleri sertleştirir. Kanda kalsiyum (Ca++) arttığında tiroit bezi uyarılır ve kalsitonin salgılanır. Kanda kalsiyum miktarının artmasının nedeni, kemiklerdeki kalsiyumun kana geçmesidir. Bu hormon kalsiyumun kandan kemiğe geçmesini ve kemikte birikmesini uyarır. Böylece kandaki kalsiyum iyonları miktarının üst sınırını belirler, kan kalsiyumunu azaltır, kemikleri sertleştirir. Ayrıca bu hormon böbreklerden kalsiyum geri emilimini azaltarak kandaki kalsiyum düzeyinin düşmesini sağlar.

Tiroksin Düşüklüğü

Tiroit bezinden tiroksinin gereğinden az salgılanmasına hipotiroidizm, gereğinden fazla salgılanmasına ise hipertiroidizm denir.

Hipotiroidizm: Gelişme devresinde tiroit bezinin gereğinden az tiroksin salgılaması kretinizm (ahmaklık) hastalığına neden olur. Bu hastalar eşeysel olgunluğa erişemezler, zeka seviyeleri normal bireylere göre düşük ve cüce olurlar.

Ergenlik döneminde tiroit bezinin gereğinden az hormon salgılaması miksödem denilen hastalığa neden olur. Bu hastalıkta bireyin bazal metabolizma hızı ve vücut sıcaklığı düşüktür. Hastada ruhsal ve bedensel uyuşukluk başlar, deride şişlikler ve kıl dökülmesi görülür.

Tiroit bezinin az tiroksin salgılamasının nedeni, iyotlu bir hormon olan tiroksinin sentezi için gerekli iyotun besinlerle alınamaması da olabilir. Dünyanın iyotça fakir bölgelerinde (özellikle sahilden uzak) yaşayan insanlarda tiroit bezi normal miktarda tiroksin üretemez. Bu durumda kanda tiroksin miktarı az olacağından, hipofiz bezi TSH ile tiroit bezini uyarmaya devam eder. Tiroit bezi daha fazla doku oluşturarak büyür, boyun bölgesinde bu büyümeden dolayı bir şişlik meydana gelir. Bu hastalığa basit guatr denir. Basit guatrda tiroit bezi büyük olmasına rağmen iyot eksikliğinden dolayı tiroksin hormonu az salgılanır. Hastalığın tedavisinde iyot kullanılır. Bazı ülkelerde içme sularına ve yemek tuzlarına çok az miktarda potasyum iyodür (KI) katılması bundandır.

TİROİT BEZİ VE HORMONLARI – PDF