Olumsuz şartlar ile karşılaşan bazı canlılar spor adı verilen özel koruyucu yapılar oluşturur. Sporların etrafı sağlam bir örtüyle kaplanmıştır. fiartlar uygun olduğunda bu örtü açılarak yeni bir canlı oluşturulur.
Örnek: Bazı bir hücreliler (Plasmodium malaria), mantarlar ve çiçeksiz bitkiler (kara yosunu, eğrelti otu)
Bazı mantarların tek hücreli bazılarının da çok hücreli olduğunu canlıların sınışandırılmasında öğrenmiştik. Bu canlıların sporla çoğaldığından da kısaca bahsetmiştik.
a. Mantarların sporla çoğalması
- Sporlar, eşeyli veya eşeysiz üreme yoluyla oluşabilir.
- Sporlar uygun bir ortama ulaştığında yapışkan bir madde olan musilaj salgılayarak ortama tutunur. Hif ve misellerini oluşturmaya başlar. Hiflerin besinlerin emilimini sağladığını hatırlayabildiniz mi? Hifler yüzeye dik gelişerek uçlarında yuvarlak spor keselerini meydana getirir. Spor keselerinde mitoz bölünme sonucu binlerce haploit spor oluşturur. Bu sporlar kamçısız ve küçüktür.
- Sporlar olgunlaştığında spor kesesi patlayarak sporların etrafa dağılmasına neden olur. Havaya karışan sporlar su, rüzgar gibi faktörler ile ılık ve nemli bölgelerdeki besin kaynaklarına yayılır. Böylelikle eşeysiz üreme tamamlanmış olur.
b. Plazmodyumun sporla çoğalması
Plazmodyum (sıtma mikrobu) sporla çoğalan bir protistadır. Sıtma mikrobu insanda ve sivrisinekte olmak üzere iki farklı canlıda hayat döngüsünü tamamlar. İnsanda eşeysiz, sivrisinekte ise eşeyli olarak çoğalır. Bu şekilde eşeysiz üremeyi eşeyli üremenin takip ettiği üreme şekline metagenez (döl almaşı) adı verilir. Metagenezde genelde sporlar mayozla, gametler mitozla oluşur.
- Tükrük bezinde plazmodyuma ait sporozoitler(n) bulunduran anofel cinsi dişi sivrisinek insanı soktuğunda bu sporozoitler insana bulaşır.
- Sporozoitler, insanın karaciğer hücrelerine girer. Bir kaç gün içinde sporozitlerin bölünmesiyle merozoitler oluşur. Merozoitler konakçının kırmızı kan hücrelerine girer. Burada eşeysiz olarak çoğalır. Merozoitler bir süre sonra alyuvarı patlatıp dışarı çıkar. Merozoitlerin bir kısmı diğer alyuvarlara yerleşip çoğalır ve bu olaylar tekrarlanır. Bazı merozoitler de değişerek gametositleri oluşturur. Periyodik olarak titreme ve ateşle kendini gösteren bu olay sıtma nöbetlerine neden olur.
- Kanında plazmodyum gametleri bulunduran bir insanı yine dişi anofel cinsi bir sivrisinek soktuğunda gametler sineğe geçer. Sineğin bağırsağında birleşen bu gametler zigotu (2n) oluşturur. Zigot tek diploit (2n) evredir. Bu da plazmodyumun hayat döngüsündeki eşeyli üreme safhasıdır.
- Sineğin sindirim sistemi kaslarına yerleşen zigot mayoz bölünmeyle sporozoitleri oluşturur. Bu sporozoitler sineğin tükrük bezine gelerek kan emme sırasında yeniden insana bulaşırlar.
