Bu yazımızda Protista Aleminde yer alan Kamçılılar, Kök Ayaklılar, Sporlular, Silliler, Algler ve Cıvık Mantarların özellikleri, görevleri vb. konular hakkında bilgi vereceğiz.
Protista aleminde yer alan canlıların tümü ökaryot hücrelidir. Yani çekirdek ve zarlı organellere sahiptir. Bu alemdeki canlıların çoğu bir hücreli, bir kısmı da çok hücrelidir. Bir hücreli olanları ancak mikroskopla incelemek mümkün olur. Protistalar suda, nemli topraklarda, bitki ve hayvan artıklarının üzerinde, hayvan ve insanların vücut sıvılarında vb. yaşar. Bir hücreli olanların çoğu serbest halde yaşayabilir. Çok fazla canlı türü bulunduran protista alemi şemadaki gibi altı gruba ayrılarak incelenebilir.
PROTİSTA ALEMİ
1. Kamçılılar
Aktif hareket edebilen bir hücreli canlılardır. Hareket organeli olarak bir veya birkaç kamçı bulundururlar. Kamçılılardan bazıları kloroplast organeli bulundurur. Bu sayede ışık enerjisini kullanarak organik besin sentezler. Yani ototrof beslenir. Kamçılılar eşeysiz üreme ile bölünerek çoğalır. Kamçılıların en bilindik olanı öglenadır. Kamçılılardan heterotrof parazit olarak beslenen bir diğer canlı da Tripanozoma (Trypanosoma) dır.
2. Kök Ayaklılar
Heterotrof beslenen bir hücreli canlılardır. Serbest olarak yaşayabilen türleri olduğu gibi diğer canlılarda parazit olarak yaşayanları da vardır. Kök ayaklılar, yalancı ayak (psödopod) adı verilen geçici sitoplazmik uzantılar oluşturur. Yalancı ayaklar canlının yer değiştirmesini ve fagositozla besin almasını sağlar. Kök ayaklıların bazı türlerinde sabit bir hücre şekli yoktur. Bazılarında ise kalsiyum karbonat veya silisten yapılmış kabuk bulunur. Kök ayaklılar da tıpkı kamçılılar gibi bölünerek çoğalır. Kök ayaklıların en tanınmış olanı Amip (Amoeba) dir.
Amipler tatlı sularda serbest yaşayabilir. Ayrıca çeşitli canlılarda parazit olarak yaşayanları da vardır. ‹nsanda hastalığa neden olan amip türü Entamoeba histolyticadır.
3. Sporlular
Hareket organeli, besin kofulu ve kontraktil kofulu bulunmayan bir hücreli canlılardır. Hayvanların vücudunda parazit olarak yaşarlar. Üremeleri kamçılar ve kök ayaklılardan farklı olarak, eşeysiz ve eşeyli üremenin birbirini takip ettiği iki evrede gerçekleşir. Bu üreme şekline metagenez (döl almaşı) denir.
Sporluların en tanınmış olanı insanda sıtma hastalığına neden olan Plazmodyum (Plasmodium malaria)’dur.
4. Silliler
Besinlerini dışarıdan hazır olarak alan bir hücrelilerdir. Hareket etmede ve beslenmede sil adı verilen yapıları kullanır. Tatlı su ve denizlerde yaşar. Tatlı sularda yaşayanlarda fazla suyun dışarı atılmasını sağlayan kontraktil koful bulunur.
Paramesyum (Paramecium), Sipirostomum (Spirostomum), Öplotes (Euplotes), Sitentor (Stentor) silliler grubunda yer alan bazı bir hücrelilerdir.
Sillilerde Bulunan Bazı Yapılar ve Görevleri
- Pelikula: Hücrenin etrafını saran koruyucu, hücre zarının sertleşmesiyle oluşmuş vücut örtüsüdür.
- Siller: Pelikuladan dışarıya doğru uzanan kısa uzantılardır. Görevi, yer değiştirmeyi ve beslenmeyi sağlamaktır.
- Trikosistler: Pelikulanın iç kısmında bulunan yakıcı özellikte yapılardır. Bu yapılar silli canlının, avını uyuşturmasına ve kolayca yakalamasına yardımcı olur.
- Çekirdek: Sillilerde çift çekirdek bulunur.
• Büyük çekirdek: Hücrenin beslenme vb. metabolik olaylarını ve eşeysiz üremeyi kontrol eder.
• Küçük çekirdek: Eşeyli üremeyi kontrol eder. Sillilerin eşeyli üreme şekli konjugasyonla olur.
- Hücre ağzı: Besinlerin hücreye alınmasını sağlar.
- Hücre yutağı: Ağızdan giren besinlerin yutulmasını ve besin kofulunun oluşmasını sağlar.
- Besin kofulu: Büyük besinlerin hücre içinde sindirimi sağlar.
- Hücre anüsü (anal açıklık): Sindirilmeyen artıkların vücut dışına atılmasını sağlar.
- Kontraktil koful: Tatlı sularda yaşayan sillilerin vücuduna giren fazla suyun dışarı atılmasını sağlar.
5. Algler
Genellikle tatlı sularda ve denizlerde yaşar. Bazıları ise kayalar, ağaç kabukları, toprak yüzeyi gibi nemli bölgelerde yaşar. Ökaryot hücre yapısına sahip olan alglerin bir hücreli ve çok hücreli türleri vardır.
- Bir hücreli algler: Diyatom (diatom), Klamidomonas (chlamydomonas).
- Çok hücreli algler: Ulva (deniz marulu), ulotriks (ulothrix) vb.
Algler hücre çeperine ve kloroplasta sahiptir. Fotosentez yaparak besin ve oksijen üretirler. Suda yaşayan heterotrof (tüketici) canlılar, alglerden besin ve oksijen alır. Eşeyli ve eşeysiz üreme yaparlar. Alglerin çok hücreli olanları bitkilere çok benzer. Ancak bu alglerde gerçek kök, gövde ve yaprak, iletim ve destek doku bulunmaz. Bu nedenle bitkiler aleminde yer almazlar.
Algler taşıdıkları renk pigmentine göre, yeşil algler, sarı – kahverengi algler, esmer (kahverengi) algler, kırmızı algler olmak üzere dört gruba ayrılır.
NOT: Algler biyolojik ve ekonomik açıdan çok önemli organizmarladır. Deniz marulu olarak bilinen ulva çeşitli ülkelerde besin olarak kullanılır. Bazı algler ise hazır çorba, mayonez vb. gıdalarda kıvam artırıcı olarak kullanılır.
6. Cıvık Mantarlar
Hücre çeperi ve belirli bir şekli olmayan heterotrof beslenen ökaryot hücreli canlılardır. Amipler gibi yalancı ayak oluşturarak hareket ederler ve beslenirler. Cıvık mantarlar, doğadaki madde döngüsünde oldukça önemli bir yere sahiptir. Çünkü bu canlılar ayrıştırıcı (saprofit, çürükçül) beslenir. Cıvık mantarlar, nemli ve organik atıkların çok olduğu bitki, hayvan ve insan artıklarının üzerinde yaşar. Diktiyostelum (Dictyostelium), Seratiyomiksela (Ceratiomyxella), Arkria (Arcyria) cıvık mantara örnektir.
