Nöron Çeşitleri

Canlı vücudundaki kaslara, organlara ve salgı bezlerine bilgi alış-verişi yaparak onların çalışmasını denetleyen sinir sisteminin temel yapı taşı olan sinir hücresine nöron denilmektedir.

Nöronlar farklı görevlere ve yapılara sahiptir. Bu nedenle nöronlar görevlerine ve yapılarına göre sınıflandırılırlar. Görevlerine göre nöron çeşitleri duyu nöronu, ara nöron ve motor nöron olmak üzere 3 çeşiti bulunmaktadır. Yapılarına göre nöron çeşitleri ise tek kutuplu nöronlar, iki Kutuplu nöronlar, çok kutuplu nöronlar olmak üzere 3 çeşittir.

Nöron Çeşitleri

1. Görevlerine Göre Nöron Çeşitleri
a. Duyu Nöronlar (Afferent)
b. Ara Nöronlar (İnternöron)
c. Motor Nöronlar (Efferent)

2. Yapılarına Göre Nöron Çeşitleri

a. Tek Kutuplu Nöronlar (Unipolar)
b. İki Kutuplu Nöronlar (Bipolar)
c. Çok kutuplu Nöronlar (Multipolar)

GÖREVLERİNE GÖRE NÖRON ÇEŞİTLERİ

a. Duyu Nöronlar (Afferent Nöron)
Dış çevreden, duyu organlarından veya diğer organlardan alının koku, ses, tat, ağrı ve benzeri uyarıları yapısındaki aksonlar aracılığıyla merkezi sinir sistemindeki beyin veya omuriliğe ileten nöron çeşitine duyu nöronları denilmektedir. Bazı biyoloji kaynaklarında duyu organlarına afferent nöron denilmektedir.
Duyu nöronlarında dendrit bulunmamaktadır. Yapılarında sadece akson bulunduğu için bu nöronlara tek kutuplu nöronlarda denilmektedir. Hücre gövdesinde iki adet akson bulunmaktadır. Bu aksonlardan bir tanesi reseptöre diğer kolu ise merkezi sinir sistemine gitmektedir.
Duyu nöronların vücut içerisinde yaklaşık olarak 10.000.000 kadardır.

b. Ara Nöronlar (İnternöron)
Duyu nöronlarından gelen tat. ses, ağrı ve koku gibi uyarıları alıp değerlendiren nöron çeşitine ara nöron denilmektedir. Ara nöronlara bazı biyoloji kaynaklarında internöron denilmektedir. Ara nöronlar değerlendirdikleri uyarıları değerlendirdikten sonra cevabı motor nöronlra iletmektedir.
Ara nöronlar merkezi sinir sistemindeki tüm nöronların yüzde doksandokuzunu oluşturmaktadır. Merkezi sinir sistemine giren her duyu nöronu için 200 bin ara nöron görev yapmaktadır. İnsandaki ara nöron sayısı yaklaşık olarak 20.000.000 kadardır.

c. Motor Nöronları (Efferent Nöronlar)
Ara nöronların aldıkları uyarıların cevabını merkezi sinir sisteminden tepki verilecek olan kas, salgı bezleri gibi efektör organlarına ileten götürücü nöronlara motor nöronları denilmektedir. Her bir duyu nöronu için yaklaşık olarak 10 motor nöron görev yapmaktadır.

2. YAPILARINA GÖRE NÖRON ÇEŞİTLERİ

a. Tek Kutuplu (unipolar) Nöronlar
Tek kutuplu nöronlar aynı kutuptan çıkmış akson ve dendrite sahip nöron çeşitidir. Bu nöronlara en güzel örnek duyu nöronlarıdır.

b. İki Kutuplu (Bipolar) Nöronlar
Sinir hücresinin gövdesinden çıkan aksonların iki uzantısının farklı zıt kutuplara doğru giden nöron çeşitidir. Koku ve Görme organında bulunan nöronların yapısı bu şekildedir.

c. Çok Kutuplu (multipolar) Nöronlar
Nöron gövdesinde çıkan çok sayısa dendritin bulunduğu ve tek bir aksonun bulunduğu nöron çeşitidir. Merkezi sinir sisteminde bulunan ara nöronların ve motor nöronların büyük bir çoğunluğu bu tip nörondur.

Alınan uyarının nöronlar arasındaki ilerleyiş sıralaması şu şekildedir.

Tüm bu nöron çeşitlerini bir örnek ile açıklamak gerekirse ;

Eliyle sıcak bir cisme dokunan kişinin parmak uçlarında bulunan reseptörler aldıkları sıcaklık uyarısını parmak uzunda bulunan duyu nöronlarına iletir. Duyu nöronlarının aldığı uyarıyı merkezi sinir sistemindeki ara nöronlara taşır. Ara nöron değerlendirme ve verilecek tepkinin belirlendiği yerdir. Ara nöron sıcaklığı algılar ve ara nöronun akson ucundan motor nöronun dendrit ucuna doğru değerlendirmenin cevabı iletilir. Motor nöronlar ara nöronlardan aldığı uyarıyı kollarımızda bulunan kaslara iletirek kasılma işlemini gerçekleştirir.

Peki Nöron çeşitlerinin herhangi birinin eksik olması durumda neler yaşanır?

Sadece duyu nöronları zarar görmüş biri ;
Duyu nöronların görevi uyarıyı merkezi sinir sistemine iletmekti. Ancak duyu organı zarar görmüş biri eli yansa dahi elini hissetmez ancak isterse elini oynatabilir. Buna en iyi örnek lokal anestezi verilebilir. Lokal anestezi olan biri elindeki kesit izlerinin acısını hissetmez ancak isterse elini oynatabilir.

Sadece ara nöronu zarar görmüş kişi ;
Duyu nöronlarında alınan uyarı merkezi sinir sistemine iletilmesine rağmen değerlendirmenin ve tepkinin verildiği yer olan ara nöronun çalışmaması kişiyi hareketsiz kılar. Yani eli yanan kişi elinin sıcaklığa temas ettiğini bilmez ve tepki veremez. Buna en iyi örnek felçli insanlar gösterilebilir.

Sadece motor nöron zarar görmüş kişi ;
Uyarı duyu nöronlarınca alınır, ara nöronlara iletilir ancak yapılan değerlendirme ve tepki organlara iletilemez. Yani motor nöronu zarar görmüş biri eli yansa dahi elimi çekecek refleksi gösteremez.