Monosakkaritler (Tek Şekerler, Monozlar)

Monosakkarit Nedir? Monosakkaritlerin genel özellikleri nelerdir? Karbon sayısına göre monosakkaritlerin sınıflandırılması? Biyolojik açıdan önemli monosakkaritler nelerdir? Pentozların özellikleri? Heksozların özellikleri? Glikozun özellikleri? Fruktozun özellikleri? Galaktozun özellikleri?

Monosakkartit Nedir?

Karbonhidratların en küçük yapı birimi olarak bilinen monosakkaritler su ile daha küçük parçalara ayrılamadıkları için basit şekerler, tek şekerler ve monozlar olarak adlandırılırlar. Monosakkaritleri kısaca tanımlamak gerekirse genel formülü Cn(H2O)n olan karbonhidratların en küçük yapıtaşı denebilir. Monosakkaritler zincirli ve halkalı bir yapıya sahip olmakla birlikte 3 ila 6 karbon (C) atomuna sahiptiler. Monosakkaritler basit şekerler olarak ifade edilmesine karşın tüm üyeleri tatlı değildir.

Monosakkaritlerin adlandırma işlemi yapılırken moleküllerinde yer alan karbon (C) sayısı latince yazılır ve latince yazılan karbon sayısının sonuna “-oz” eki getirilir. Bu şekilde monosakkaritlerin gruplandırılmış olur. Örneğin üç karbonlu (C) monosakkaritler trioz, dört karbonlu (C) monosakkaritler teroz, 5 karbonlulara pentoz şeklinde adlandırma işlemi yapılarak gruplara ayrılırlar.

Monosakkaritlerin 5 karbon içeren Pentozun içerisinde yer alan riboz (C5H10O5) ve deoksiriboz (C5H10O4) nükleik asitlerin yapısında yer almaktadır. Monosakkarit grubunda yer alan pentozlar ayrıca hücre zarından difüzyon ile kolay geçerler.

Polisakkaritler ve disakkaritler ile birlikte organik bileşik olan karbonhidratların çeşitleri arasında yer alan monosakkaritlerin besin kaynağı açısından en önemlisi heksozlardır. Altı karbonlu (C) şekerler olarak adlandırılan heksozlar en önemli olanları glikoz, galaktoz ve froktoz‘dur. Üzüm şekerlerine glikoz, meyve şekeri ve levüloza fruktoz, süt şekerine de galaktoz denilmektedir. Heksozların en önemli üyelerinden fruktoz, galaktoz ve glikoz sindirilme işlemine uğramadan kana karışırlar. Heksozların kapalı formülleri C6H12O6 şeklindedir. Heksozlar birbirlerinin izormerleridirler. Bunun yanında glikozun ayracı Fehling veya Benedik çözeltisidir. Ayraç glikozla birleşince kırmızı olur.

Monosakkaritlerin 6 karbonlu şekerlerinin difüzyon hızlarının sıralaması: 

Galaktoz (Süt Şekeri) > Glikoz (Üzüm Şekeri) > Fruktoz (Meyve Şekeri)

• Monosakkaritler içerdikleri karbon (C) sayısına göre:
  

  

• 3 Karbonlu (C) şekerler: Gliser aldehit (Triozlar)
• 5 Karbonlu (C) şekerler: Riboz ve Deoksiriboz (Pentozlar)
• 6 Karbonlu (C) şekerler: Glikoz, Fruktoz, Galaktoz (Heksozlar)

Monosakkaritlerin Genel Özellikleri

• Monosakkaritler, polisakkaritler ve disakkaritler ile birlikte karbonhidratların bir çeşitidir.
• Monosakkaritler, karbonhidratların en küçük yapı birimidir.
• Monosakkaritler, yapılarında glikozit bağı bulundurmaz.
• Monosakkaritler, sindirileyip daha küçük parçalara ayrılamazlar.
• Monosakkaritler, hidrolize uğramazlar.
• Monosakkaritler, hücre zarından geçebilirler.
• Monosakkaritlerin yapısında bulunan karbon sayısı 3 ila 8 arasındadır.
• Monosakkaritler suda çözünebilir.
• Monosakkaritlerin üretimleri fotosentez ve kemosentez aracılığıyla olur.
• Monosakkaritlerin yıkımları hücresel solunum ile gerçekleşir.

Pentoz Özellikleri

Pentoz (5 karbonluların) Özellikleri

• Pentozun üyeleri riboz ve deoksiribozdur.
• Pentozun üyelerinden riboz: RNA (Ribonükleik asit), NAD ve FAD’ın yapısına katılmaktadır.
• Pentozun üyelerinden deoksiriboz: DNA (deoksiriboz nükleik asit) yapısına katılır.
• Pentozun üyelerinden riboz ve deoksiriboz enerji verici olarak kullanılmazlar.
• Pentozun üyelerinden riboz ve deoksiribozun arasındaki tek fark bir oksijenin eksik olmasıdır.

Heksoz (6 karbonluların) Özellikleri

• Heksozların üyeleri glikoz (kanşekeri = üzüm şekeri), fruktoz (meyve şekeri), galaktoz (süt şekeri)’dir.
• Glikoz fruktoz ve galaktoz suda çözünebildikleri için hücrenin osmotik basıncını arttırırlar.
• Heksozların kapalı formülleri (C6H12O6) şeklinde olup hepsi için aynıdır.
• Heksozlar yani glikoz, fruktoz ve galaktoz birbirlerinin izomerleridirler.
• Heksozların hücre zarındaki difüzyon hızları sırasıyla Galaktoz, Glikoz, Fruktoz şeklindedir.
• Heksozların içerisinde yer alan glikoz canlıların enerji ihtiyaçları için en çok kullandığı monosakkarittir.

Glikozların (kan şekeri = üzüm şekeri) Özellikleri

• Glikoz sinir hücrelerinde yer alan ATP’nin tek kaynağıdır.
• Glikoz hücrelerde oksijenli solunum yardımıyla su ve karbondioksit elde edilinceye kadar parçalanır.
• Glikozu bitkiler üretir.
• Glikozu hayvanlar ve insanlar dışarıdan hazır olarak vücutlarına alırlar. Hayvan ve insan yapısında üretilmezler.
• Glikozun yıkım işlemi tüm canlılarda aynıdır.
• Glikoz ortalama olarak bir insanın 100 mililitre kanında 70 – 110 miligram kadardır.
• Glikozun fazla tüketilmesi sonucunda vücutta yağ olark depo edilir ve buda obezite denilen sağlık problemini gün yüzüne çıkarır.
• Glikozlar tüm disakkaritleri ve polisakkaritlerin yapısına katılmaktadır.
• Glikozlar proteinle birleşerek glikoproteini, lipitlerle yani yağlarla birleşerek glikolipiti oluşturmaktadır.
• Glikozlar lipitlerle ve proteinlerle birlebildiği için hücre zarının yapısına katılırlar.

Fruktoz (meyve şekeri) Özellikleri

• Fruktozu sadece bitkiler üretir.

• Fruktozu insanlar ve hayvanlar dışarıdan hazır olarak alır.

• Fruktoz insan ve hayvan karaciğerinde tepkimeye uğrayarak glikoza çevrilir ve böylece kana karışır.

Galaktozun (süt şekeri) Özellikleri

• Galaktoz insan ve memeli hayvanlar tarafından üretilir.
• Galaktozlar vücuda alındıktan sonra tepkimeye uğrayarak glikoza dönüştürülür.
• Galaktozlar karaciğerde tepkimeye uğrayarak glikoza dönüştürüldükten sonra kana karışır.