Mercekli teleskoplar bugünlerde uzayın gözlemlenmesinde ve basit kara gözlemlerinde daha çok tüketici sınıfına hitap eden nispeten basit ve haleflerine göre ucuz ürünlerdir. Mercekli teleskoplar ayna gibi tozlanmaya ve oksitlenmeye karşı dirençsiz materyal içermedikleri için aynı zamanda kullanımları basit ve bakım maliyetleri yok denecek kadar az denilebilecek gözlem araçlarıdır. Bu tür teleskoplar odak uzaklıklarına göre genellikle gezegen ve uydu gözlemleri için ideal seviyede bulunurlar. Ucuz fiyatlarından dolayı genellikle kundaklarında herhangi bir takip veya küresel konumlama sistemi bulundurmazlar. Bu bakımdan astronomik fotoğraf çekimine yani en azından uzun pozlama çekimlere uygun değildirler.
Mercekli teleskopların piyasadaki bir çok türevi genellikle oyuncak seviyesinden ileriye gidemese de Celestron, Medea veya Brushman gibi markaların yüksek ve orta kalitede gözlem için 15 ve üzerinde modeli bulunmaktadır. Mercekli teleskoplar kaliteleri ki konu gözlem olduğunda bu kalite merceğin renkleri ne kadar bozulmaya uğrayarak kırdığı ve ışık merceğin içinden geçerken ne kadarının geçip ne kadarının yansıdığına göre değerlendirilir. Kullanıcı yani gözlemci ay gibi parlak bir cismi gözlemlerken görüntünün yani bu durumdan lensin kenarlarındaki mavi birikmesinden bu durumu net bir şekilde anlayabilir. Bozulma genellikle mor ve ötesine gidildikçe artmaktadır. Bu bozulma gözlem kalitesini çok olumsuz etkilemekle birlikte renk doğruluğunu ve hassasiyetini de değiştirmektedir. Bu durum ışık merceğin içinden geçerken farklı dalga boyundaki renklerin farklı derecelerde kırılasından dolayı doğan bir kusur olup kaliteli modellerde genellikle mercek arkasında bulunan bir 2. mercek yarımıyla çözülmeye çalışılan bir hatadır.
MERCEKLER VE KIRICILIK
Mercekler genellikle ışığı bir noktaya toplayıp yoğunlaştıran camdan veya ışık geçirgeni olan bir materyalden yapılmış kalın veya ince kenarlı ürünlerdir. İnce kenarlı mercekler ışığı küçük bir nokta üzerinde yoğunlaştırmaya yarayan ve genellikle dürbün türevleri, projektörler ve mikroskoplarda kullanılan genellikle camdan yapılmış ürünlerdir. Kalın kenarlı mercekler de zıt olarak ışığı merkezden dışarıya doğu dağıtırlar. Işığın toplandığı yer focus yani odak noktası olarak kabul görülür.
Mercekli teleskoplarda teleskop merceğinden elde edilen görüntünün yani geçen ışığın kalitesi ve miktarı belirli noktalara bağlıdır. Bunlar genel olarak teleskop mercek camının pürüzsüzlüğü ve mercek camından ne kadar ışığın yansıdığıdır. Teleskop camının pürüzsüzlüğü camın üretimine ve alınan modelin fiyatına yani işçiliğine bağlı olarak değişmektedir. Teleskop mercek camı üzerinden görüntülerin yansımasının önlenmesi ve en yüksek miktarda ışık toplamak için teleskop merceğine belli başlı kimyasal ve fiziksel işlemler yapılır. Bu işlemlere anti reflektif yada yansıma önleme denir. Yansımayı önlemek için teleskop mercek camının üzeri camın kendisinden daha az yoğu olan bir maddeyle kaplanır. Bu durumda teleskop mercek camına gelen ışık az yoğun ortamdan çok yoğun ortama geçerken arada daha az yoğunlukta bir katman olduğu için yansıma miktarı %40 ile %50 civarında katmanın yoğunluğuna göre değişmektedir.
Merceklerde kırıcılık ve yansıma problemleri 2. Dünya savaşında gözlem uçaklarında kullanılan merceklerde farkına varılmıştır ve anti reflektif kaplamalar ve türevleri de o yıllarda ilk kez denenmiş ve uygulanmıştır.
İÇ KARANLIK ODA
Teleskop merceğinden geçip kırılmaya uğrayan ışık sırayla varsa 2. mercek sonrasında karanlık oda son olarak da göz merceğinden geçerek görüntüyü oluşturur. Görüntü oluşum yanı gözlem esnasında karanlık odanın önemi ve kullanılan boyanın kalitesi azımsanmayacak kadar çoktur. Karanlık odan genel yapısı gereği gözlem esnasında genel olarak parlama oluşturmaması ve gelen görüntünün sanki çıplak gözle görülüyormuş gibi olması için siyah renktedir. Karanlık odaya düşen ışığın miktarı karanlık odadaki genel yansıma miktarını ve gözlem kalitesini doğrudan etkilemektedir. Gözlem yaparken Ay gibi parlak cisimlere bakıldığında bu etki daha yoğun hissedilebilir. Ayrıca karanlık odanın kalitesi genellikle mercekli teleskoplarda çekimi tercih edilmese de astronomik fotoğrafların kalitesini etkilemektedir. İç karanlık oda aynı zamanda da kendi içinde ışığın yansımasını önlemek için silindirik odacıkların birleşiminden oluşmaktadır.
Karanlık odanın ışığın yansımamasından başka görevi de merceğin odak uzunluğu kadar uzunlukta olup ışığı göz merceğine ulaştırması ve oradan da gözlemin yapılmasıdır. Bu işlem doğrudan karanlık odanın uzunluğu ile alakalı olup odak merkezinin düşme yerini belirleyicidir.
TELESKOP KUNDAĞI
Teleskop kundağı teleskopların sağa sola aşağı ve yukarı hareket etmesini sağlayan 3 veya 4 ayaklı teleskopu taşıyan aparatlardır. Teleskop kundakları genellikle teleskopta olduğu gibi kullanım alanına ve daha çok kullanıcı bütçesine göre farklılık göstermektedirler. Kundak kullanımı ne şekilde gözlem yapılacağı yani teleskopun nasıl kullanılacağına göre alınmalı ve uygulanmalıdır. Teleskop kundakları genellikle hassasiyetlerine, takip sistemlerine ve hangi eksende kaç derecelik açı yapabileceklerine göre ayrılıp ona göre satılırlar. Normal bil ev kullanıcısının ilk bakışta hassas ve her açıda gözlem yapacak çok ağırlık taşıyabilen bir kundağa ilk bakışta ihtiyacı yok gibi görünse de ilk tecrübede kundağın önemi ve herhangi bir takip mekanizmasının olup olamaması teleskopun ve merceğinin kalitesinden daha çok önem arz etmektedir. Teleskop kundağı özellikle tecrübesiz kullanıcıların gökyüzünde belirli cisimleri ve gezegenleri bulmasını ve dünya yüzeyinden gök cisimlerinin anlık takibinin kolay yapılmasını sağlayan belki yeni başlayanlar ve profesyoneller için teleskoptan dahi daha önemli bir aparattır. Teleskop kundaklarının genel teleskop fiyatlarını kundağın ekseni ve kaç derecelik açı yapabildiği gibi faktörler ve üzerindeki takip ve gps aygıtı ve hatta kaç kg yük taşıyabildiği dahi etkilemektedir.
