Mayoz Bölünme ve Evreleri

MAYOZ BÖLÜNME NEDİR?

Mayoz bölünme eşeyli üremeyle çoğalan canlıların gamet oluşumu yani erkek veya dişi üreme hücrelerinin oluşumunda etkili olan özel bir bölünme şeklidir. Mayoz bölünmede diploit (2n kromozom taşıyan hücre) hücrelerden haploit (olgun üreme hücrelerden bulunan kromozom) hücreler oluşmaktadır. Mayoz bölünmenin özelliklerini, önemini ve amacını daha önceki yazılarımızda ifade etmiştik. Onlarada kelimlerin üzerindeki mavi linklerden ulaşabilirsiniz. Mayoz bölünmenin özellik ve önemini kısaca ifade edecek olursak, mayoz bölünme eşeyli üreme yapan canlı türlerinin kromozom sayılarını sabit tutar ve kalıtsal çeşitliliği sağlar.

MAYOZ BÖLÜNME EVRELERİ

Mayoz 1

• İnterfaz
• Profaz 1
• Metafaz 1
• Anafaz 1
• Telofaz 1
• Sitoplazma Bölünmesi (Sitokinez) 1

Mayoz 2

• Profaz 2
• Metafaz 2
• Anafaz 2
• Telofaz 2
• Sitoplazma Bölünmesi (Sitokinez) 2

MAYOZ 1

İnterfaz Evresi

• Mayoz bölünmenin ilk evresidir ve mayoz 1 evresinden önce gerçekleşir.
• Mayoz 2 evresinden önce interfaz evresi bulunmamaktadır.
• İnterfaz evresi mitoz bölünmedeki interfaz evresinin aynısıdır.
• İnterfaz evresi hücrenin bölünme için gerekli hazırlıkların yapıldığı evredir.
• İnterfaz evresinde DNA molekülleri ve eğer varsa sentrioller kendini eşlemektedir.
• Mayoz bölünmede gerçekleşen interfazın mitoz bölünmedeki gibi G1, S ve G2 aşamaları bulunmaktadır.

Profaz 1 Evresi

• Profaz 1 evresi mayoz bölünmenin en önemli evresi olmakla beraber mayoz ve mitoz arasında farkların büyük bir çoğunluğu bu evrede gerçekleşmektedir.
• Profaz 1 evresinde gerçekleşen olayın birçoğu mitoz bölünmenin profaz evresinde yaşanan olayların aynısıdır. Bunlara ek olarak tetrat, sinapsis ve krossing over olayları yaşanmaktadır.
• Profaz 1 evresinde hücrenin homolog kromozom çiftleri bir araya gelerek tetrat adı verilen yapıyı oluşturmaktadır. Tetrat birbirinin homoloğu olan kromozom çiftlerinden oluşmaktadır. Bu bilgiden yola çıkarak her kromozomun 2 adet kromatit bulunduğuna göre tetratta 4 adet kromatit bulunmaktadır.
• Tetrat yapısı içerisinde kardeş olmayan kromatitlerin birbirine sarmal bir düzende bağlanması sonucu oluşan yapıya sinapsis denilmektedir.
• Sinapsis oluşumunda kromatitler sarmal düzeni gerçekleştirirken birbirlerine temas ederler. Kromatitlerin birbirine temas ettiği bölgelere ise kiyazma noktası denilmektedir.
• Tetratı oluşturan 4 adet kromatitten kardeş olmayan arasında gen alış verişi olmaktadır. Bu olaya ise krossing over denilmektedir.
• Krossing over’da meydana gelen gen alışı verişi sonucu yeni gen dizilişleri meydana gelmektedir. Krossing over sonucu meydana gelen yeni gen dizilişleri aynı türün içerisinde yer alan bireylerin farklı özelliklere sahip olmasını sağlamaktadır.
• Tetrat her kromozom çiftinde görülmesine karşın krossing over her kromozom çiftinde görülmez.
• Profaz 1 evresinde sentrozomlar birbirinde ayrılırken aralarında iğ iplikleri oluşmaktadır.
• Tetratlar kinetokorlar ile iğ ipliklerine bağlanmaktadır.
• Profaz 1 evresinin sonlarına doğru çekirden zarı erir ve çekirdekçik görünmez bir hal alır.

Metafaz 1 Evresi

• Metafaz 1 evresinde homolog kromozomlar tetratlar halinde hücrenin ortasında ekvatoral düzlemde yan yana dizilirler.
• Metafaz 1 evresinde profaz 1 evresinde meydana gelen iğ iplikleri kromozomlara tutunur.

Anafaz 1 Evresi

• Metafaz 1 evresinde ekvatoral düzlemde yer alan homolog kromozom çiftleri zıt kutuplarak kutuplara doğru hareket etmektedir.
• Anafaz 1 evresinde homolog kromozomların kutuplara doğru ayrılıp hareket etmesi olayı, mayoz bölünme sonucu kromozom sayısı ve yapısındaki farklılığın nedenleri arasındadır.

Telofaz 1 Evresi

• Anafaz 1 evresi sonucu telofaz 1 evresinde kutuplara çekilmiş durumda haploit kromozom takımı bulunmaktadır.
• Telofaz 1 evresinde kromozomlar hala 2 kromatitli bir şekilde bulunduğundan DNA (deoksiribo nükleik asit) sayıları yarılanmamamıştır.
• Telofaz 1’de iğ iplikleri kaybolmaya başlar ve kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşur.

Sitoplazma Bölünmesi (Sitokinez) 1

• Telofaz 1 eversi ile beraber sitoplazma bölünmesi (sitokinez) 1 evresi başlamaktadır. Sitokinez yani sitoplazma bölünmesi sonucu meydana gelen 2 hücrenin kromozom sayısı n’dir.
• Sitoplazma bölünmesi sonucu meydana gelen 2 yeni hücrenin kalıtsal yapıları genellikle birbirinden farklıdır.

MAYOZ 2

• Mayoz 2 ana hatlarıyla mitoz bölünmeye benzemektedir. Mayoz 2 interfaz evresi olan mitoz bölünme gibidir.
• Mayoz 2’de hazırlık evresi yani interfaz evresi olmadığı için DNA (deoksiribo nükleik asit) replikasyonu görülmemektedir. Ancak buna karşın sentrozom eşlenmesi görülmektedir.
• Mayoz 1 sonucu 2 yeni hücrenin her biri mayoz 2 evresine girmektedir.

Profaz 2

• Profaz 2 evresinde çekirdekçik ve çekirdek zarı kaybolmaktadır.
• Profaz 2 evresinde iğ iplikleri tekara oluşarak kardeş kromatitleri sentromerlerine bağlamaktadır.

Metafaz 2

• Metafaz 2 evresi tıpkı diğer metafaz gibidir.
• Metafaz 2 evresinde kromozomlar hücrenin ortasında ekvatoral bir düzlem alarak sıralanır.

Anafaz 2

• Anafaz 2 evresinde kromozomların kardeş kromatitleri iğ ipliklerinin kasılması sonucu birbirlerinden ayrılarak farklı kutuplara doğru giderler.
• Zıt kutuplara doğru giden kromatitler kromozom olarak ifade edilir.

Telofaz 2

• Telofaz 2 evresi tıpkı mitoz bölünmedeki gibi iğ iplikleri eriyip kaybolurken, çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşmaktadır.
• Telofaz 2 eversinin sonlarına doğru aynı sitoplazma içerisinde yer alan 2 çekirdek görülür.
• Telofaz 2 evresi sonucu sitoplazmada yer alan her çekirdek n kromozomludur.

Sitoplazma Bölünmesi (Sitokinez) 2

• Sitoplazma bölünmesi bir diğer ifadeyle sitokinez 2 mitoz bölünmedeki sitokinezin aynısıdır. Mayoz bölünme sonucu 2n kromozomlu birden 4 adet n kromozomlu yeni oluşmaktadır.

Mayoz bölünme ve diğer biyoloji konular hakkında bilgiler sitemiz içerisinde yer almaktadır.