İnsanlarda bir çok kan grubu karakteri vardır. Bunlardan iki tanesi burada incelenecektir.
A, B, 0 KAN GRUPLARI
A, B ve 0 kan grubu karakteri, hem çok alellik, hem de eş baskınlık gösterir. A, B ve 0 geni olmak üzere üç ayrı genle kalıtılır. A ve B genleri 0 genine baskın, birbirlerine ise eş baskın özellik gösterirler.
Kan gruplarının belirlenmesinde alyuvarların zarındaki antijenler (proteinler) etkilidir.
Kan plazmasında ise antijenlere karşı antikor bulunur. A kan grubuna sahip olan insanların alyuvarları üzerinde bir çeşit protein olan A antijeni bulunur.
B kan grubuna sahip olan insanların alyuvarları üzerinde B antijeni, AB kan grubunda olanlar da ise hem A hem de B antijeni bulunur. 0 kan gruplu olan bireylerin alyuvarları üzerinde A veya B antijeni bulunmaz.
NOT: Kan alış verişlerinde en uygunu, her grubun kendi kan grubundan kan almasıdır. Böylece çökelme olmayacaktır. Bu sistemde antijen bulundurmayan 0 kan grubu genel verici, antikor üretmeyen AB grubu ise genel alıcı olur.
Antijen: Canlılarda, genler tarafından sentezlenen bazı proteinler, diğer canlılar için yabancı özellik gösterir. Böylece canlılar, bu yabancı proteine karşı antikor oluştururlar.
Antikor: Yabancı proteinlere karşı üretilen ve onları çökelten proteinlerdir.
Çökelme: Uygun olmayan kan nakillerinde, kan plazmasında bulunan antikorlar, alyuvarları birbirine bağlayarak çökelmelerine neden olur. Buna aglutinasyon denir. A, B ve 0 kan gruplarından AB grubuna kan verildiğinde kısmi çökelme olur.
Rh KAN GRUBU
İnsanlarda Rh faktörü baskın R ve çekinik r olarak adlandırılan iki alel gen tarafından kontrol edilir. Alyuvarlarında Rh antijeni bulunuyorsa Rh+ (Rh pozitif, baskın), alyuvarlarında Rh antijeni bulunmuyorsa Rh– (Rh negatif, çekinik) denir.
Rh kan grubu sisteminde, normal şartlarda, bir ferdin kan plazmasında antikor bulunmaz. Ancak Rh+ ve Rh– iki kan karıştığında, Rh– kan Rh+ kana karşı antikor oluşturur.
Kan alışverişlerinde; Rh+, Rh– den her zaman kan alabilir. Fakat Rh–, Rh+ den bir defa kan alabilir. Bu alışverişten sonra antikorlar oluşacağı için ikinci defa kan alamaz.
KAN GRUPLARININ BELİRLENMESİ
İnsanda kan gruplarının belirlenmesinde çeşitli test serumları kullanılır.
- Anti-A serumu, A antijeninin varlığını belirler.
- Anti-B serumu, B antijeninin varlığını belirler.
- Anti-D serumu, Rh proteininin varlığını belirler.
Bir bireyden alınan kan örneklerine bu serumlar ayrı ayrı karıştırılarak çökelme durumları gözlenir. Çökelmenin olup olmaması, kan grubunun belirlenmesini sağlar.
Kan testinde, çökelme olursa ilgili antijen vardır, yani o gruptandır. Çökelme olmaz ise ilgili antijenin olmadığı anlaşılır.
Örnek…
Aşağıdaki durumların hangisinde, vücutta özel bir savunmanın (antijen – antikor reaksiyonunun) gerçekleşmesi beklenir?
- A) Kan grubu A olan bir insana, 0 grubundan kanın
verilmesi - B) Aynı yumurta ikizleri arasında, doku nakillerinin yapılması
- C) Penisiline duyarsız bir insana, penisilin iğnesinin
yapılması - D) Yumurtaya karşı alerjisi olmayan bir insanın yumurta
içeren bir besin yemesi - E) Kanı Rh– olan bir annenin, ilk iki hamileliğinde, bebeklerinin
kanının Rh– olması
(2000 – ÖSS)
Çözüm
A kan grubunda A antijeni, B kan grubunda ise, anti-A antikoru bulunur. Bunların bir araya gelmesi çökelmeye
neden olur. 0 grubunda her iki antikor bulunduğuna göre, çökelme gerçekleşir.
Tek yumurta ikizlerinin protein yapısı aynı olduğundan, yapılacak doku nakillerinde herhangi bir uyumsuzluk (çökelme) olmaz. Penisiline duyarsız olan insana, iğne yapılması çökelme oluşmasına neden olmaz. Eğer duyarlı olsaydı çökelme olurdu.
Buna benzer şekilde alerjisi olmayan insanın yumurta içeren besin yemesinde de çökelme olmaz. Kan grubu Rh– olan insanın, Rh– olan insanla olan kan alışverişlerinde de çökelme olmaz.
Cevap A
Kan Grupları; A, B, 0 ve Rh Kan Gruplarının Belirlenmesi ve Özellikleri – PDF
