Hücrenin Kısımları, Organelleri ve Görevleri

Hücrenin kısımları nelerdir? Hücrenin organelleri nelerdir? Hücre organellerinin görevleri nelerdir? Akıcı mozaik zar modelinin özellikleri? Hücre zarının özellikleri nelerdir? Hakkında bilgiler yazımız içerisinde yer almaktadır.

Hücrenin Kısımları 

1.  Hücre Zarı
2. Sitoplazma
3. Çekirdek

HÜCRE ZARI

İnce, saydam, esnek, ve canlı olma özellikleri ile hücreyi dış ortamdan ayıran seçici geçirgen zara hücre zarı denilmektedir.

Hücre zarı yapısında protein, lipit olarak adlandırılan yağlar ve çok az bir miktarda ise karbonhidrat bulunmaktadır.

Hücre zarı içerisinde çok az bir miktarda bulunan karbonhidrat, yağ ve proteinlerle birleşerek hücre zarındaki glikoproteinleri ve glikolipidleri oluşturmaktadır. Karbonhidraatların proteinlerle birleşmesi sonucu oluşan yapıya glikoprotein, yağlarla birleşmesi sonucu oluşan yapıya ise glikolipid denilmektedir. Glikoproteinleri ve glikolipidlerin sayısı ve hücredeki dağılımı, hücre zarının özgül yapısına bağlıdır.

Peki glikoproteinlerin hücre zarındaki görevi nedir?
Karbonhidrat ile proteinlerin bileşiminden oluşan glikoprotein, bu birleşim sayesinde hücrelerin birbirini tanımasını, hücreninin içerisine alınacak olan maddelerin seçimi ve bazı hormonlara cevap verilmesini sağlamaktadır. Yani kısaca özetlemek gerekirse antijen özelliği verirken bir taraftan da reseptör görevi görmektedir.

Yukarıda anlattığımız yapıların ve moleküllerin hücre zarındaki dizilimini S. J. Singer ile G. Nicholson Akıcı-Mozaik Zar Modeli ile çok iyi bir şekilde açıklamışlardır.

Akıcı – Mozaik zar modeli

• Hücre zarının alt ve üst kısmında hareket etme yeteneğine sahip birer lipit tabakası bulunmaktadır. Bu yağ tabakalar genellikle fosfolipit yapıdadır.
• Alt ve üst kısımda bulunan bu yağ tabakalarının arasında gömülü durumda proteinler bulunmaktadır. Bu proteinler yağ tabakasının içerisinde bulunduğu için sürekli yer değiştirirler.
• Hücrenin yağ tabakası ile çevrili olmasından dolayı hücre açıklığı olarak bilinen porların sayısı ve yerleri değişkendir.

Aşağıdaki resimde akıcı mozaik zar modelini daha iyi anlayacaksınız.

Hücre Zarının Görevleri

• Hücreyi diğer hücrelerden ve dış ortamdan ayırırarak korur.
• Meydana gelen uyarıların iletilmesinde rol alır.
• Karbonhidratların lipitlerle ve proteinlerle birleşmesi sonucu oluşan, glikoprotein ve glikolipit moleküllerinin yardımıyla hücrelerin birbirini tanımasını sağlar. Ayrıca farklı kimyasal maddelere karşı cevap verilmesinde önemli rol oynar.
• Hücrenin etrafını saran bir yapı olduğu için sitoplazmanın dağılmasını önler.
• Hücrenin madde alış-verişini gerçekleştirir.
• Seçici geçirgen özelliği sayesinde hücre için giren maddelerin giriş ve çıkışını kontrollü bir şekilde olmasını sağlar.
• Oksijen(O2), glikoz, karbondioksit(CO2) ve amino asit gibi küçük moleküller,
• Nötr moleküller, negatif(-) iyonlar, pozitif (+) iyonlar,
• Alkol, eter ve kloroform gibi yağı çözebilen moleküller,
• A, D, E, K vitaminleri yani yağda çözünen vitamin molekülleri kolay geçmektedir.
• Bunların dışında nişasta, glikojen, protein gibi kompleks ve daha büyük yapıdaki moleküller hücre zarında geçememektedir.

HÜCRE ORGANELLERİ ve GÖREVLERİ

Hücre yapısında yer alan sitoplazmalar ve organeller ayrı bir konu olarak ele alacağız bu nedenle konu başlıklarını çok kısa özetlerle geçeceğiz.

Organik ve inorganik maddeleri içerisinde bulunduran, hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran, yumurta akı kıvamında, yarı akışkan sıvı sitoplazma olarak nitelendirilmektedir. Sitoplazma içerisinde, yapısal proteinler, karbonhidratlar, yağlar, hormonlar, nükleik asitler, enzimler ve vitaminler gibi organik moleküller yer alırken, inorganik maddelerden madensel tuzlarda yer almaktadır. Sitoplazma içerisindeki su oranı hücreden gücreye farklıdır.
Sitoplazma içerisinde canlı hayatı için önemli olan fotosentez, solunum ve sindirim gibi hayati metabolik faaliyetler gerçekleşmektedir. Bunların bir kısmı sitoplazmada gerçekleşirken bir kısmı da organellerde meydana gelmektedir.

Sitoplazma İçerisindeki Organeller

1. Golgi Cisimciği
2. Ribozom
3. Sentrozom
4. Plastidler
5. Peroksizom
6. Endoplazmik retikulum
7. Lizozom
8. Mitokonri
9. Koful
10. Hücre Çeperi

RİBOZOM : Tüm canlı yapısında yer alan ve hücrenin protein sentezinden sorumlu organelidir.

ENDOPLAZMİK RETİKULUM : Hücre zarı ve çekirdek arasında uzanmış zarsı kanallardan oluşarak hücrenin madde dağılımı ve taşınımında görevli organeldir.

GOLGİ CİSİMCİĞİ : Zarlı bir kese sistemine sahip olan ve lipoprotein, glikoprotein, mukus, selüloz, glikojen gibi maddelerin üretilip salgılanmasında görevli organeldir.

LİZOZOM : Hücre içerisinde sindirim enzimine sahip tek organek olan lizozom, tek katlı bir zar yapısına sahip olup hücre içi sindirimde büyük rol oynakmaktadır.

Lizozom hakkında detaylı bilgi için tıklayınız…

SENTROZOM : Birbirine dik silindir şeklindeki iki sentriyolden oluşmaktadır. Sentriyoller, proteinden oluşmuş dokuz adet birbirine paralel üçlü mikrotüplerin meydana getirdiği bir yapıdır. Hücre bölünmesinde kromozomların zıt kutuplara doğru giderken oluşturdukları iğ ipliklerinin oluşumundan sorumludur.

Sentrozom hakkında detaylı bilgi için tıklayınız…

MİTOKONDRİ : Çift zarla çevrili olan ve yapsında ets olarak adlandırılan elektron taşıma sistemini bulunduran organeldir. Kendisine özgü DNA, RNA ve ribozom taşımaktadır. Bu nedenle kendini eşleyerek çoğalabilmektedir. En temel görevi ise hücrenin ATP sentezini yani enerji ihtiyacını sağlamaktır.

Mitokondri hakkında detaylı bilgi için tıklayınız…

PLASTİDLER : Bitki hücrelerinde yer alan bu organel renklerine ve görevlerine göre 3 grupta incelenmektedir.

Kloroplast ; Çift zarlı bir yapıya sahip kloroplast yapısında bitkiye yeşil rengini veren klorofili bulundurarak fotosentez olayında görev almaktadır.

Kromoplast ; Bitkiye sarı, kırmızı ve turuncu rengini veren plastidlerdir. Kromoplastlar fotosentez yapmamaktadır.

Lökoplast ; Renksiz plastidler olup nişasta sentezinde rol almaktadır.

KOFUL : Hücre zarı, çekirdek zarı, golgi ve endoplazmik retikulum gibi organellerden oluşan ve hücreden hücreye farklı görevleri olan yapılardır. Kofullar görevlerine göre 4’e ayrılmaktadır.

• Kontraktif Koful
• Besin Kofulu
• Sindirim Kofulu
• Boşaltım Kofulu

PEROKSİZOM : Tek katlı zarla çevrili olan ve hücre zzehirlenmesine neden olan hidrojen peroksiti su ile oksijene dönüştüren katalaz enzimi yapısında bulunduran organeldir.

Peroksizom hakkında detaylı bilgi için tıklayınız…

HÜCRE DUVARI : Bakteri, yosun, mantar ve bitkilerin hücre zarının üst kısmıda yer almaktadır. Aktif taşıma, fagositoz ve pinositoz olaylarını yapamazlar çünkü canlı değildirler. Üzerlerinde madde alış verişini sağlayan geçitler bulunmaktadır. Görevleri ise, hücreye desteklik, diklik ve direnç sağlamaktır.

 ÇEKİRDEK

İçerisinde DNA’ların bulunduğu hücrenin yönetim merkezidir.

Ökaryot hücrelerde çekirdek zarı dört kısımdan oluşmaktadır.

• Çekirdek Zarı
• Çekirdek Sıvısı
• Kromatin İplikleri
• Çekirdekçik

Hücre ve biyolojinin diğer konuları ile ilgili daha detaylı bilgi sitemiz içerisinde yer almaktadır. 

Hücre Yapısı, Organelleri, Görevleri Özellikleri (Konu Anlatımı) – PDF