Fosfolipit Nedir? Yapısı ve Özellikleri

Bir veya daha fazla yağ asit, alkol içeren bir grup molekülü ile birlikte negatif (-) yüklü fosfat grubunu içerisinde barındıran 4 bileşine sahip yapılara fosfolipitler denilmektedir. Dört bileşeni birbirine bağlayan gliserol omurgalarına fosfolipitlere gliserofosfolipit veya fosfogliserit denilmektedir.

Fosfolipitler hidrofilik (suya çekilim) ve hidrofobik (su itici) olmak üzere iki çift tabakalı bir yapıdan oluşmaktadır. Fosfolipitlerin yapısında yer alan fosfat grubu ve polar başlık içeren bölgesine suyu seven kısım bir diğer ifadeyle hidrofilik (suya çekilim) bölge denilmektedir. Yağ asitlerini yer aldığı ve kuyruk bölgesi olarak nitelendirilen kısım ise suyu sevmeyen bir diğer ifadeyle hidrofobik (su itici) bölge denilmektedir.

Fosfolipitlerin çift tabakalı bir yapıya sahip olması ve bu yapıların suyu sevip sevmeme özelliği hücre zarında hem sulu hemde susuz kısmında yer almasını sağlamaktadır. Fosflipitler hücre zarının yapısında önemli bir rol almaltadır.

Hücre zarı yapısına katılan bileşenler arasında yer alan yağların büyük bir bölümü fosfolipitlerdir. Foslipitleri omurga yapılarına göre Gliserofosfolipitler ve Sfingofosfolipitler olarak 2 temel gruba ayrılırlar. İsimlerindende anlaşılacağı üzere gliserofosfolipitlerin omurga yapısını gliserol, Sfingofosfolipitlerin omurga yapısında ise sfingozin rol almaktadır.

Fosfatidilkolin, fosfatidilserin, fosfatidilinozitol, fosfatidilentanolamin ve fosfatidilgliserol hücre zarında yer alan gliserofosfolipitlerdir. Sfingofosfolipitler hücre zarı yapısında bulunmak yer almamakla beraber özellikle sinir hücrelerini yapsında yer alan miyelin tabakasının yapısında yer almaktadır. Sfingofosfolipitler miyelin tabakasında liflere yalıtım özellği sağlayarak sinyal ve iletim işlemini hızlandırma görevi yapmaktadır.

Fosfolipitlerin Özellikleri ve Yapısı

• Fosfolipitler protein ile birlikte hücre zarının temel bileşenlerinde yer almaktadır.
• Suyu seven hidrofilik (suya çekilim) ve suyu sevmeyen hidrofobik (su itici) kısımlarından oluşarak hücre zarının yapısında çift tabakalı olarak yer alır.
• Fosfolipitler, yağ (lipit) sınıfında yer trigliseritler grubundan farklı olrak bir gliserol ve iki yağ asitinden oluşmaktadır. Gliserol yapısına bağlanan bir fosfat grubuda yer almaktadır

• Foslipitlerin fosfat yapısındaki baş kısmı ve baş kısmına bağ olan iki yağ asiti şekline bir yapıya sahiptir.
• Fsfolipitlerin fosfat kısmı suda çözünür yani suyu sever bu nedenle hidrofilik özelliğe sahiptir.
• Fosfolipitlerin yağ asitleri kısmı suda çözünmez yani suyu sevmezler bu nedele hidrofobik özelliğe sahiptirler.
• Foslipitleri omurga yapılarına göre Gliserofosfolipitler ve Sfingofosfolipitler olarak 2 temel gruba ayrılırlar.

Hücre zarının yapısında yer alan fosfolipit yapısı :

Yukarıda ifade ettiğimiz gibi fosfolipitler proteinler ile birlikte hücre zarı içerisinde yer alan lipit çeşitidir. hücre zarında yer alan fosfolipitler çift tabakalı bir yapıya sahiptir. Fosfolipitler, fosfat grubu içeren baş kısmı ve baş kısmına bağlı 2 yağ asidinin birleşimiyle oluşmaktadır. Bilindiği üzere fosfatlar suda çözünmesine karşı, yağ asitleri ise suda çözünmezler. Fosfolipitlerin yapısı içerisinde yer alan yağ asitleri ve fosfatlar bu özelliklere göre hücre zarının yapısında konum alırlar. Yağ asitleri hücre zarının orta kısmında yer alırken, fosfatlar ise hem iç hemde dış kısımda yer almaktadır.

Hücre zarında yer alan fosfolipitler gliserofosfolipitler ve sfingofosfolipitler olmak üzere iki temel gruba ayrılmaktadır.

Hücre Zarındaki Fosfolipitler

a. Gliserofosfolipitler

Hücre zarında yer alan Gliserofsofolipitler :

• Fosfatidilkolin
• Fosfatidilserin
• Fosfatidilinozitol
• Fosfatidilentanolamin
• Fosfatidilgliserol

b. Sfingofosfolipitler

• Sfingofosfolipitlerin en temel yapısı sfingozin bileşiği oluşturmaktadır.
• Sfingofosfolipitler sinir hücrelerini çevreleyen miyelin tabakasında bolca bulunmaktadır.
• Sfingomiyelin adındaki fosfolipit, miyelin tabakasında yer alan sinyal iletimini klaylaştıran ve sinyal kaybını azaltan özelliklere sahiptir.

Zarın iç ve dış tabakasında fosfolipitlerin yerleşimi farklılık gösterir. Örneğin fosfatidilkolin ve sfingomiyelin genellikle zarın dış yüzeyinde bulunurken, fosfatidilserin ve fosfatidiletanolamin iç yüzeyinde bulunur.

Yeni biyoloji sitesi ile 9, 10, 11 ve 12. sınıf konularında ulaşabilirsiniz…