Endositoz, büyük moleküllerin hücreye alınmasıdır. Hücre zarından geçemeyen büyüklükteki katı veya sıvı moleküllerin, hücre zarı tarafından koful oluşturularak hücre içine alınmasına endositoz denir. Bu olayda hücre zarı küçülür ve ATP harcanır.
Hayvan hücreleri endositozu gerçekleştirebilirken, bitki hücreleri gerçekleştiremez. Çünkü bitki hücrelerinde sert yapılı olan hücre çeperi bulunur. Endositoz hücre içine alınan maddenin katı vaya sıvı oluşuna göre,
- fagositoz (yeme),
- pinositoz (içme)
olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.
a. Fagositoz
Büyük moleküllü katı maddelerin enerji harcanarak hücre içine alınmasıdır.
Fagositoz yapan hücre, hücre zarının oluşturduğu yalancı ayakla katı besini sarar ve onu fagositik kofulun içine alır. Yani hücre katı besini bir anlamda yer. Koful içinde hücre sitoplazmasına geçen besinlerin sindirimi, lizozom organeliyle gerçekleşir. Sindirim kofulunda, sindirim işlemi bittikten sonra oluşan küçük besinler sitoplazmaya geçer. Atık maddeler de hücre dışına atılır.
Bizim vücudumuzda da akyuvar hücreleri mikropları fagositozla hücre içine alıp parçalar.
b. Pinositoz
Büyük moleküllü sıvı maddelerin enerji harcanarak hücre içine alınmasıdır. Bu olayda yalancı ayak oluşturulmaz. Sıvı moleküller hücre zarına değdiğinde zar içeri doğru çöküntü yapar ve pinositik cep oluşur. Sıvı moleküllerin pinositik cebe dolmasından sonra cep boğumlanır ve pinositik koful oluşarak sıvı moleküller sitoplazmaya koful içinde alınmış olur. Yani hücre, sıvı besini bir anlamda içer. Lizozom organeliyle besinlerin sindirimi gerçekleşir.
Fagositoz ve pinositozda ortak olarak, aşağıdaki olaylar gerçekleşir.
- Enerji harcanması,
- Hücre zarının küçülmesi,
- Koful oluşturulması
Ekzositoz
Büyük moleküllerin hücre dışşına verilmesidir. Hücrelerin koful içindeki büyük molekülleri hücre dışına vermesi olayına ekzositoz denir. Bu olayda hücre zarı büyür ve ATP harcanır. Ekzositoz olayı salgı yapan bütün hücrelerde gerçekleşir. Çeşitli canlılarda ekzositozla dışarıya mukus, hormon, reçine, enzim, eterik yağ, süt, sindirim atıkları gibi
maddeler atılır.
Endositoz ve ekzositozun ortak özellikleri aşağıda verilmişştir.
- Büyük moleküllerin taşınmasını sağlama
- ATP harcama
- Hücre içi ve hücre dışı arasındaki yoğunluk farkına bakılmadan taşıma yapma
- Enzimlerle gerçekleşme
