Eksik Baskınlık ve Eş Baskınlık

Yazar:

Aralık 18, 2017

EKSİK BASKINLIK

Bazı karakterlerin, baskın ya da çekinik genleri birbirine üstünlük sağlayamaz ve ortaya yeni bir karakter çıkar. Buna eksik baskınlık denir. Eksik baskınlık endülüs tavuklarında, akşam sefası bitkisinde, atlarda ve sığırlarda görülebilir.

Endülüs tavuklarında, tüy rengini belirleyen siyah tüylülük geni (TS) ve beyaz tüylülük geni (TB) olmak üzere iki çeşit alel gen vardır. Ancak Endülüs tavuklarında siyah, beyaz ve mavi olmak üzere üç farklı fenotip görülür.

Çünkü tüy rengini oluşturan siyah tüy ve beyaz tüy genleri eksik baskındır. Siyah horozlarla, beyaz tavukların çaprazlanmasıyla oluşan F1 dölünün tamamı mavi renkli olur.

F1 dölünün kendileştirilmesinden oluşan F2 dölünde siyah, mavi ve beyaz olmak üzere üç farklı fenotipte bireyler görülür.

NOT: Eksik baskınlığın görüldüğü monohibrit çaprazlamalarda, fenotip ve genotip ayrışım oranı her zaman 1:2:1 dir.

Eksik baskınlık durumunda, canlının fenotipine bakılarak genotipi belirlenebilir. Endülüs tavuklarında fenotip siyah ise genotip TSTS, beyaz ise TBTB şeklinde olur. Mavi fenotipli tavuklar ise TSTB genotipli olur.

Aslan ağzı ve akşam sefası bitkilerin gen yapısındaki çiçek rengi genleri, eksik baskınlık genlerine verilebilecek örnekler arasındadır.

Kırmızı rengi veren çiçek geni: K
Beyaz renk veren çiçek geni: B
KK : Kırmızı çiçek
BB : Beyaz çiçek
KB : Pembe çiçek

Örnek Soru: Kırmızı ve beyaz renkli iki akşam sefası bitkisi çaprazlanıyor. F2 dölünün fenotip oranları kaç olur?

Kırmızı çiçek KK olsun, Beyaz çiçek BB olsun. Bu durumda f1 çaprazlaması;
KB KB KB KB olur. Bu durumda %100 pembe çiçek oluşur.
F1 dölündeki bireylerin, kendi arasında çaprazlanması sonucunda; F2 dölü elde edilir.
F2 çaprazlama sonucu, KK, KB, KB, BB oluşur. Bu çaprazlamadan anlarız ki, %25 KK, %50 KB, %25 BB oluşmaktadır.

EŞ BASKINLIK

Alel genlerin fenotipteki etkilerinin birbirine eşit olması durumu, eş baskınlık olarak bilinir. Heterozigot durumda, alel genlerin her ikisi etkisini birlikte gösterir.

Eş baskın olarak kalıtılan karakterlerde, eksik baskınlıkta olduğu gibi ara fenotip oluşumu görülmez. Heterozigot bireyler, hem annenin hem babanın fenotipini gösterir.

Örneğin; insanlarda MN kan grubundan sorumlu genin alelleri arasında eş baskınlık görülür. Bu sistemde M, N ve MN olmak üzere 3 farklı fenotipte kan grubu vardır. Bu gruplandırmalar, alyuvar hücrelerinin yüzeyinde bulunan M ve N olarak adlandırılan antijenlere (protein) göre yapılır.

Alyuvarları üzerinde M antijeni (proteini) bulunduran insanlar M kan grubundan, N antijeni bulunduranlar ise N kan grubundan olur. MN kan gruplu insanların alyuvarlarında ise M ve N antijenleri birlikte bulunur.

İnsanlara ait olan; LM ve LN alel genleri, alyuvarlarıyüzeyinde ilgili antijenlerin oluşumunu sağlayarak fenotipte etkisini gösterir.

EKSİK VE EŞ BASKINLIK ÖRNEK SORULARI

Örnek 1

Siyah renkli horoz ile beyaz renkli tavuk çaprazlandığında, bütün civcivlerin mavi renkli olması aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?

A) Eşeye bağlı kalıtım
B) Eksik baskınlık
C) Modifikasyonun gerçekleşmesi
D) Ayrılmama olayı
E) Çok allellik durumu

Çözüm ..

Bir karaktere etki eden genler dominant (baskın) özellikte veya resesif (çekinik) özellikte olabilir. Bu durumda baskın gen, çekinik olan genin özelliğini göstermesini engeller.

Örneğin; kahverengi göz geni (K) ile mavi göz geni (k) yan yana gelirse, heterozigot (Kk) kahverengi gözlü bireyler oluşur.

Ancak, bazı durumlarda iki gen arasında baskınlık veya çekiniklik olmaz. Heterozigot bireyler her iki homozigot atanın arasında bir fenotip gösterirler. (Eksik baskınlık).

Örneğin; endülüs tavuk ırkında, siyah horoz (S) ile beyaz tavuğun (s) çaprazlanmasından, mavi (Ss) renkli civcivlerin oluşması.

Cevap B