İki karakterin kalıtımını incelemek amacıyla yapılan çaprazlama çalışmalarına dihibrit çaprazlama denir.
a) İki karakter bakımından farklı iki arı dölün çaprazlanması:
Mendel iki karakter bakımından farklı bezelye bitkileriyle çaprazlamalar yaptı. Örneğin arı döl düzgün – sarı tohumlu bitkilerle arı döl buruşuk – yeşil
tohumlu bitkileri çaprazladığında, F1 dölünde hep düzgün – sarı tohumlular elde etti. Böylece düzgünlük ve sarılık karakterlerinin dominant olduğunu
bir kez daha doğruladı.
b) F1 dölü bireylerin kendi kendine tozlaşmaya bırakılması (kendileştirme):
Mendel F1 deki bireyleri kendi kendilerine tozlaşmaya bırakarak F2 dölünü elde etti. F2 dölündeki bezelyeler şekil ve renklerine göre dörde ayrılıyordu:
Tablo incelendiğinde görüleceği gibi dihibrit çaprazlamada,
F2 dölünde fenotip oranı,
- 9/16 oranında sarı – düzgün
- 3/16 oranında sarı – buruşuk
- 3/16 oranında yeşil – düzgün
- 1/16 oranında yeşil – buruşuk olur.
Mendel, bu bulgulara dayanarak ana – babada bir arada bulunan farklı karakterlerin birbirinden bağımsız olarak döle geçebildiklerini düşünmeye
başlamıştır.
Mendel bu bulguları aşağıdaki gibi açıkladı: Farklı karakterle ilgili birimler (genler) gamet oluşumu sırasında birbirlerinden bağımsız olarak ayrılır. Bu kurala Bağımsız Dağılım Kuralı denir. Bu kural Mendel’in II. Yasası olarak bilinir.
Dihibrit Çağrazlama Örnekleri
- İki melez karakter üzerine yapılan çaprazlamaya denir.
- Genel fenotip oranı 9 : 3 : 3 : 1 (genler bağımsız ise)
Örnek: Kahverengi göz rengi, mavi göz rengine ve esmer ten rengi, beyaz ten rengine dominanttır. Kahverengi gözlü – beyaz tenli anne ile mavi gözlü – esmer tenli babadan meydana gelecek F1 ve F2 döllerinin ayrışım oranları nasıl olmalıdır?
Çözüm:
Kahverengi göz: A
Mavi göz: a
Esmer ten: B
Beyaz ten: b
Açıklama : Sorularda F1 ve F2 soruldu¤unda, F2 dölünü kolaybulabilmek için F1 dölünün bir çeşit çıkması gerekir. Bunun için başlangıçta verilen dominant karakterler homozigot alınır.
F2 dölünü bulabilmek için F1 dölü kendi genotipinde bireyle çaprazlanır.
Açıklama: Toplam genotip say›s› bulunurken dişi bireyin gamet çeşiti ile erkek bireyin gamet çeşiti çarpılır.
AçIklama : Pratik kural; her karakter kendi arasında çaprazlanır.
a) Farklı genotip sayısı ne olmalıdır?
Açıklama: Pratik yol olarak 3n formülü kullanılabilir. Fakat karşılıklı olarak heterozigot karakterler aynı olmalıdır.
b) Farklı fenotip sayısı ne olmalıdır?
Açıklama : Farklı fenotip çeşitini bulmak için 2n formülü kullanılır.
Örnek : Aa Bb Cc Dd x Aa bb Cc DD genotipli iki bireyin çaprazlanması sonucunda;
a) AbCD fenotipli birey meydana gelme ihtimali nedir?
b) Heterozigot genotopli birey meydana gelme ihtimali nedir?
c) Farklı fenotip sayısı nedir?
d) Farklı genotip sayısı nedir?
Çözüm: Her karakter kendi arasında çaprazlanır.
a) AbCD fenotipli birey meydana gelme ihtimali;
b) Heterozigot genotopli birey meydana gelme ihtimali;
c) Farklı fenotip sayısı;
Farklı fenotip çeşiti = 2 . 2 . 2 . 1 = 8
d) Farklı genotip sayısı;
Farklı genotip çeşiti = 3 . 2 . 3 . 2 = 36
Örnek: Aa Bb genotipli iki birey çaprazlanıyor. Çaprazlama sonucunda fenotip oranı 3 : 1 olduğuna göre bu durum nasıl açıklanabilir?
Çözüm: Bağlı genler ve genler arası krossing – over olmaması ile açıklanabilir.
Örnek: Aa Bb genotipli birey, aa bb genotipli bireyle çaprazlanıyor. Çaprazlama sonucunda fenotip oranı 1 : 1 olduğuna göre, bu durum nasıl açıklanabilir?
Çözüm: Bağlı genler ve genler arasında krossing – over olmaması ile açıklanabilir.
Örnek: Aa Bb genotipli birey ile aa bb genotipli birey çaprazlanıyor, fenotip oranı 1 : 1 : 1 : 1 şeklinde ortaya çıkması nasıl açıklanabilir? (A ile B ve a ile b bağlı genlerdir.)
Çözüm: Bağlı genler arasında krossing – over eşit ihtimalle olursa
