Canlıların ışık, sıcaklık, nem, oksijen, karbondioksit, pH gibi uyaranlara verdiği cevaplara tepki denir. Tepkiler; fizyolojik tepki ve davranış olarak ikiye ayrılabilir. Bunu bir örnekle açıklayalım: Susuz kaldığımızda vücudumuzun içinde yer alan bazı hücreler (osmoreseptör) uyarılır. Merkezi sinir sistemimiz
durumdan haberdar edilir. Buna en uygun cevap,
- İdrar miktarı azaltılarak vücuttan su kaybı azaltılır. İşte bu fizyolojik tepkidir.
- Susuzluğumuzu gidermek için bir bardak suyu kafaya dikeriz. Bu da bir davranıştır.
Şimdi gelin davranışı birlikte tanımlamaya çalışalım:
Davranış, organizmanın uyarıya cevap vermek için gerçekleştirdiği fizyolojik tepkilerin dışındaki tepkilerdir. Davranışın genetik ve çevresel bileşenleri bulunur. Davranış bu iki faktörün etkisinde gelişir. Bazı davranışlarda genetik bazılarında ise çevresel faktör daha ağır basar. Çevresel faktörün ağır bastığı davranışa örnek olarak insanda yabancı dilin o dilin konuşulduğu ortamda daha kolay öğrenilmesi verilebilir.
Canlılar, çevrelerindeki değişikliklere gösterdiği tepkileri sayesinde yaşamlarını sürdürür. Bu tepkiler vücut sıvılarının bileşiminin yaşam için uygun değerlerde kalmasını yani homeostatik dengeyi sağlar.
Hayvan ve insan davranışlarını inceleyen bilim dalına Etoloji denir.
Birhücrelilerde Doğal Davranışlar
Birhücrelilerde davranışların çoğu doğal davranışlar şeklindedir. Örneğin amiplerin besine doğru hareket etmesi, paramesyumun bir engele çarptığında durarak, geri dönüp hareket etmesi gibi.
Birhücrelilerin yer değiştirme hareketlerine taksis (göçüm) denir. Hareketin yönü uyaranın yönüne bağlıdır. Canlı ya uyarana yaklaşır ya da uyarandan uzaklaşır.
Uyarana yaklaşıyorsa bu harekete pozitif taksis denir. Örneğin öglenanın normal şiddetteki ışık kaynağına yaklaşması pozitif fototaksistir.
Uyarandan uzaklaşıyorsa bu harekete negatif taksis denir. Amibin şiddetli ışıktan uzaklaşması negatif fototaksistir.
Bitkilerde Doğal Davranışlar
Bitkiler yer değiştirme hareketi yapmaz. Bitkilerin hareketi durum değiştirme biçiminde olup tropizma ve nasti şeklinde ikiye ayrılır.
Hayvanlarda Doğal Davranışlar
Hayvanlarda davranış şekillerini “sinir – kas faaliyetlerinin eşgüdümlü bir dizisi” biçiminde tanımlayabiliriz. Hayvanlarda sinir sistemi ne kadar karmaşıksa davranışlar da o kadar karmaşık olur. Örneğin, kuşun davranışı, balığın davranışından daha karmaşıktır. Davranışı en karmaşık olan canlı hangisidir? Sinir sistemi en gelişmiş olan canlı hangisi ise odur. Yani insandır. Hayvanlarda davranışlar; doğal davranış ve sonradan kazanılmış davranış olarak iki şekilde görülür.
Doğal davranış: Sonradan öğrenilmemiş davranışlardır. Bunlara doğuştan gelen davranışlar da denir. Kalıtsal olarak belirlenir. Kuşların yuva yapması, bazı kuşların ve balıkların göç etmesi, kazların “V” şeklinde dizilerek uçması gibi davranışlar doğal davranışlara örnektir. Basit yapılı hayvanlarda (denizlalesi, yassı solucanlar gibi) davranışların çoğu doğuştan gelir yani doğal davranıştır.
Canlılarda Davranış: Doğuştan Gelen ve Öğrenilmiş Davranışlar Hakkında Bilgi Almak İçin Tıklayın.
