İnsanlar beslenme, barınma ve giyinme gibi tere ihtiyaçları nedeniyle doğal çevresiyle sürekli bir etkileşim içindedir. Bu etkileşim çoğu zaman ekolojik dengenin bozulmasına neden olan çevre sorunlarını ortaya çıkarmaktadır. Bilim ve teknolojinin hızlı gelişimi, doğal yaşam alanlarının bozulmasına ve enerji kaynaklarının çok hızlı tüketilmesine neden olmaktadır. Hızlı nüfus artışı ve plansız kentleşme, yeşil alanların azalmasına yol açmakta; nükleer denemeler, yapay gübre ve yaygın ilaç kullanımı, doğal kaynaklarımızı tehdit ederek çevre kirliliğine neden olmaktadır. Çevre kirliliği, radyasyon kirliliği, gürültü kirliliği, ışık kirliliği, besin kirliliği, orman yangınları ve yaban hayatın tahribi başlıkları altında ele alınabilir.
Hava Kirliliği
Herhangi bir maddenin havanın doğal bileşimini bozacak şekilde atmosfere karışması sonucu hava kirliliği oluşur. Hava kirliliği, kirlilik yapıcı doğal olaylar (yanardağ patlamaları, kum fırtınalar’ vb.) ve insan faaliyetleri sonucu gerçekleşir.
İnsan faaliyetleri sonucu gelişen hava kirliliği, sanayi tesislerinde enerji üretmek amacıyla yüksek kükürtlü fosil yakıt kullanımı, ısınmak amacıyla düşük kalorili ve kükürt oranı yüksek kömürlerin yakılması ve motorlu taşıtların giderek artan yoğunluğundan kaynaklanmaktadır.
Sera Etkisi ve Küresel Isınma
Dünya, üzerine düşen güneş ışınlarından daha çok, yansıyan güneş ışınlarıyla ısınır. Bu doğal duruma sera etkisi denir. Son yıllarda fosil yakıt tüketiminin giderek artması ve bitki örtüsünün tahribi gibi insan faaliyetleri yüzünden atmosferdeki karbon dioksit ve ısıyı tutan diğer sera gazlarının miktarı giderek arttı. Bu durum doğal sera etkisini artırarak, dünya atmosferi ve okyanuslarda ortalama sıcaklığın artışı olarak tanımlanan küresel ısınma sorununu ortaya çıkardı.
Küresel ısınma sonucu neler oldu?
- Dünyanın yüzey sıcaklıkları ortalaması 20. yüzyılda yaklaşık 0,6 °C arttı.
- Kuzey Yarım Küre’deki kar örtüsünde ve Kuzey Buz Denizi’ndeki buzullarda erimeler oldu.
- Deniz seviyeleri ortalama 15 cm yükseldi.
- Buharlaşma arttığından kurak bölgelerde çölleşme, tropikal bölgelerde aşırı yağıştan kaynaklanan sellerin sıklığı arttı.
Karbon Ayak İzi
Bir yıllık zaman dilimi içerisinde insan etkinliği sonucu atmosfere verilen karbon dioksitin tamamına karbon ayak izi denir ve genellikle ton ya da kg olarak ifade edilir.
Ozon Tabakasının İncelmesi ve Ozon Kirliliği
Güneşten gelen mor ötesi ışınların oksijen moleküllerini değişikliğe uğratmasıyla oluşan ozon tabakasının ki ana işlevi vardır.
- Atmosferin ısı dengesinin korunmasına yardımcı olmak.
- Dünyayı bir örtü gibi sararak, güneşin ultraviyole ışınlarına karşı süzgeç görevi yapmak.
Ozon tabakasındaki incelmeye ve delinmeye, soğutma sistemleri, deodorantlar, spreyler, plastik köpükler ile kloroflorokarbonların (CFC) atmosfere salınması neden olmaktadır. Bu durum, insanlarda görme bozukluğu, deri kanseri, bağışıklık sisteminin direncinin azalması ve besin zincirlerinin bozulması gibi olaylara neden olmaktadır. Yeryüzüne yakın katmanlarda ozon gazı oluşumuna bağlı ozon kirliliğinin de insan sağlığı ve çevre üzerinde olumsuz etkileri vardır.
Asit Yağmurları: Fosil yakıtların yakılması sonucu atmosfere salınan kükürt ve azot içeren gazların, doğal su döngüsüne karışmasıyla oluşur. İnsanlarda akciğer bronşit, nefes darlığı, alerjik astım gibi hastalıklara neden olur.
Hava kirliliğinin önlenmesinde alınacak tedbirler şunlardır.
- Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.
- Motorlu taşıtlara, termik santrallere ve sanayi kuruluşlarına kükürt dioksit ve azot oksit salınımını azaltacak donanımlar eklenmelidir.
- Toplu taşıma araçlarının kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.
- Orman tahribi önlenmeli ve yeşil alanlar artırılmalıdır.
- Isınma ve aydınlanma için enerji kullanımı azaltılmalı ve binalarda ısı kaybını önlemeye yönelik tedbirler alınmalıdır.
Su Kirliliği
Su kirliliği, su kaynağının fiziksel, bakteriyolojik ve ekolojik özelliklerinin olumsuz yönde değişmesidir.
Su kirliliğinin nedenleri genel olarak şu başlıklar altında toplanabilir.
- Evsel ve endüstriyel artıkların suya boşaltılması
- Tarımsal ilaçların, doğal ve yapay gübrelerin suya karışması
- Petrol ve fuel oil gibi akaryakıtların ve yağların çeşitli yollarla suya karışması
