Canlıların Ortak Özellikleri

Yeryüzünde gözlerimizle gördüğümüz veya gözlerimizle göremediğimiz mikroskobik canlıların tümü bazı ortak özelliklere sahiptirler. Bu ortak özellikler canlı ve cansızları birbirinden ayırt etmemizi sağlamaktadır. Canlıların ortak özelliklerini sizlere hem maddeler halinde hemde başlıklar şeklinde ifade edeceğiz.

Canlıların canlı niteliği taşıyabilmesi için gerekli olan özellikler arasında diğer biyoloji kaynaklarında protein sentezi gibi farklı maddelerde eklenmiştir. Aşağıda sizlere sıraladığımız maddeler ve açıklamalar ana hatlarıyla MEB kaynaklarından elde edilmiş bilgilerdir.

Canlıların Ortak Özellikleri

1. Hücresel Yapıya Sahip Olma
2. Beslenme
3. Solunum
4. Boşaltım
5. Hareket
6. Uyarılara Tepki Verme
7. Adaptasyon (Uyum)
8. Organizasyon
9. Üreme
10. Büyüme Gelişme
11. Metabolizma
12. Homeostazi (İç Denge)

Canlıların Ortak Özellikleri

1. SOLUNUM

• Tüm canlı organizmaların hücrelerinde yaşamsal faaliyetleri yerine getirmek ve metabolizmanın devamlılığını sağlamak amacıyla aktif taşıma, madde alış-verişi, uyarılara tepki verme gibi reaksiyonları gerçekleştirir.
• Ancak bu yaşamsal faaliyetleri ve metabolizmanın devamlılığını sağlayan olayların yerine gelmesi için adenozin tri fosfat dediğimiz ATP enerjisine ihtiyaç vardır. ATP üretiminin gerçekleşmesi için ise hücresel solunuma ihtiyaç vardır.
• Organik besinlerin parçalanması sonucu enerji açığa çıkmaktadır. Parçalanma sonucu elde edilen bu enerjinin ATP‘ye aktarılmasına hücresel solunum denilmektedir.
• Hücresel solunum olayı oksijenli ve oksijensiz olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bu konuyla ilgili detaylı bilgi diğer yazılarımızda yer almaktadır.

• Solunum yapmanın canlıların için ortak özellik olduğu kısaca şöyle özetliyebiliriz. Her canlı organizma solunum yaparak besinlerini bir kısmını parçalar ve yaşamsal faaliyetlerini yerine getirmek için bu enerjiyi kullanır. Yani canlı solunum yapar ve besinleri ATP enerjisine dönüştürerek canlılığını devam ettirmek için yaşamsal faaliyetlerini yerine getirir. Solunum yapma özelliğini kaybeden organizmalar canlılık özelliklerini yitirirler.
• Bilmenizde fayda olan diğer bilgi ise, canlılar arasında enerji yani ATP transferi yapılamaz. Bundan dolayı her canlı kendi enerjisini kendisi üretmek zorundadır.

2. BOŞALTIM

• Canlı organizmalar metabolik faaliyetlerini devam ettirdikleri sürece artık maddeleri biriktirirler.
• Canlıların içerisinde biriken bu artıklar gerek hücrelerden gerekse vücutlarından bir şekilde uzaklaştırılır.
• Bu uzaklaştırma işlemine genel olarak boşaltım denilmektedir.

• Biz insanlar böbrekleriyle ve derileriyle bu artık maddeleri dışarı atarken, bitkiler çok daha farklı bir yol izleyerek artık maddeleri yapraklarında biriktirerek bu artık maddeleri yaprak döküm zamanlarında dışarı atarlar.

3. BESLENME

• Canlı organizmaların hücrelerin metabolik faaliyetleri yerine getirmek ve organik maddelerle yapısal ve düzenleyici maddeleri temin etmek için gerçekleştirdikleri olaya beslenme denilmektedir.
• Farklı biyoloji kaynaklarında beslenmeyi farklı kelimelerle ifade etmiş olabilir ancak beslenme çok geniş bir terim olduğu için bu farklılık ortaya çıkmaktadır. Biz beslenme terimini açıklarken bu konuya has bir tanım yapma gereksimi hissettik.

• Canlılar beslenerek enerji elde edilmesi ve yapısal moleküllerin sentezlenmesi için gerekli ham maddelerin alınmasını sağlamaktadır. Farklı beslenme şekillerine sahip canlılar bulunmaktadır.
• Üretici yani ototrof olan canlılar sadece inorganik besinleri dış ortamdan alırlar ve organik maddelerin tümünü kendileri sentezler.
• Tüketici yani heterotrof canlılar ise besin konusunda inorganik ve organik besinlerde diğer canlılara ihtiyacı vardır.

4. METABOLİZMA

• Yukarıda ifade ettiğimiz gibi canlılar besinleri parçalamasıyla elde edilen enerji canlının metabolik reaksiyonlarını ve yaşamı için gerekli tepkimeleri gerçekleştirmek için kullanılır.
• Her canlı organizma kendine özgü molekülleri sentezler buna özümleme denilmektedir.
• Sentezlenen bu moleküller kendilerinden daha küçük moleküllere parçalanır. Buna ise yadımlama denilmektedir.
• Canlıların yaşamlarını devam ettirebilmeleri için gerekli olan yapım, yıkım ve dönüşüm olaylarının tümüne metabolizma denilmektedir.

• Fotosentez olayında meydana gelen reaksiyonlar bir çeşit yapım olayıdır. Canlılar fotosentez ve benzeri olaylar elde ettikleri enerjiyi başka enerji formlarına dönüştürürler.
• Canlılar oksijenli veya oksijensiz solunum yaparak ise hücrede veya vücut içerisinde depo edilmiş olan maddeleri veya enerji formlarını kullanarak yıkım olayını gerçekleştirirler.

5. DUYARLILIK

• Tüm canlı organizmalar sosyal varlıklardır. Yani canlılar bulundukları ortam ile sürekli bir iletişim halinde olan organizmalar veya sistemlerdir.
• Canlılar bulundukları çevreye uyum sağlama özelliğine sahiptirler. Yani bir diğer ifadeyle canlılar dışarıdan gelen kimyasal veya fiziksel tepkilere karşı tepki verebilirler. Hatta birçok canlı bunu genetik yapılarına dahi işlerler.

• Canlılar dış çevre koşullarından aldıkları fiziksel etki, kimyasal madde, ortam sıcaklığı, basınç, nem ve beslenme şekli gibi değişkenliklere çevresel uyartı denilmektedir.
• Canlılar bu çevresel uyartıya tepki verme ve ona adapte olma özelliği gösterebilirler.
• Her canlı canlı türü bu tür çevresel uyartılara aynı tepkiyi göstermez. Bitki ve hayvan hücreleri arasında ve yapıları arasında farklar bulunmaktadır.
• Bu nedenle farklı tepkiler gösterebilirler. Yani bitkilerin ve hayvanların uyartılara veya dışarıdan gelen tepkilere duyarlılığı aynı değildir.

6. HAREKET

• Yeryüzünde bulunan tüm canlılar aktif veya pasif hareket ile biçimde hareket ederler.
• Bitkilerin sinir ve kas yapıları bulunmadığı için hareket etme özellikleri yoktur ancak ışığa yönelme gibi hareket etme özellikleri bulunmaktadır.
• Canlıların hareket nedenleri ya bir uyarıya tepki yada uyarıdan kaçma için yapılır.
• Biz insanlar ve hayvanlar ise bitkilerden farklı olarak sinir ve kas hücreleri bulunmaktadır. Bu yapılar sayesinde insanlar ve hayvanlar aktif hareket yapabilmektedirler.

7. BÜYÜME ve GELİŞME

• Her canlı organizma hücre sayısını arttırmak ve hücresinin içerisindeki madde miktarını belli bir seviyeye kadar artırarak gelişme gösterir.
• Canlılar gelişimini yaşar büyür ve ölürler. Bitkiler aleminde büyüme olayı sınırsızdır.
• Bitkiler yaşamlarını sürdürdükleri sürece büyümeye devam edebilirler.

• Ancak hayvan ve insanlarda ise bu durum öyle değildir. İnsanlar ve hayvanlar yaşamlarını belli bir süre büyüyerek ve gelişerek geçirir ve sonra ölür.
• Konuyu özetlersek, bir canlı hücre bölünür ve çok sayıda hücreyi meydana getirir.
• Hücre bölünmesi ve hücre kütlesinin artışı ile büyüme olayı gerçekleşir.
• Genç bir bireyden ergin bireye kadar olan süreye ise gelişme denilmektedir.

8. ÜREME

• Canlılar öldükten sonra soylarının yani türlerinin devam etmesi için üreme olayını gerçekleştirirler.
• Üreme olayı eşeyli yada eşeysiz olarak iki şekilde gerçekleşebilir. Eşeyli ve eşeysiz üreme hakkında detaylı bilgi diğer yazılarımızda yer almaktadır.

• Ancak unutulmamalıdır ki; üreme canlılar için ortak bir özellik olabilir ancak yaşamlarını devam ettirmeleri için zorunlu değildir.
• Üreme olayı canlıların nesillerini devam ettirme ve genetik özelliklerinin devamını sağlamak için gerçekleşen bir olaydır.

9. HÜCRESEL YAPI

• Bilindiği üzere canlılar bir veya daha fazla hücrenin bir araya gelmesiyle oluşmaktadır.
• Burada virüsleri ayrı bir köşeye koymak gerekir. Çünkü virüsler canlıların ortak özellerini çok az bir kısmını gerçekleştirmektedirler.

• Hücreler canlıların yapısal ve işlevsel olarak en küçük yapı birimidir.
• Boşaltım, beslenme, sindirim, üreme gibi birçok hayati reaksiyon hücrede gerçekleşir.
• Bu nedenle hücresel yapı canlıların ortak özellikleri arasında yer almaktadır.

10. ORGANİZASYON

• Canlı organizmalardaki hücrelerde çeşitli görevleri yerine getirmekle görevli özelleşmiş organeller bulunmaktadır.
• Beslenme, solunum, boşaltım, üreme ve enerji üretme gibi birçok hayati olay, organellerin ve hücrelerin organizasyonu sayesinde gerçekleşir.
• Çok hücreli canlılarda yapı ve görev bakımından birbirine benzeyen hücreler bir araya gelerek dokuları, dokular ise bir araya gelerek organları, organlar sistemleri, sistemler ise bir araya gelerek organizmayı oluştururlar.
• Bir hücreli veya çok hücreli canlıların tümü belli bir organizasyona sahiptir.

Maddeler Halinde Canlıların Ortak Özellikleri 

Farklı biyoloji sitelerinde ve kaynaklarında canlıların ortak özellikleri farklı şekillerde ifade edilir. Bizde sizlere burada canlıların ortak özellikleri hakkında farklı kaynaklarda nasıl ele alındığını göstereceğiz.

• Solunum: Canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaçları vardır. Canlılar enerjilerini solunum ile elde ederler. Oksijenli solunum ve oksijensiz solunum olmak üzere iki çeşit solunum şekli bulunmaktadır.
• Beslenme: Canlılar yaşamsal faliyetlerini gerçekleştirebilmek için beslenmeye ihitiyaçları vardır.Canlılarda 2 çeşit beslenme şekli vardır.Bunlar;ototrof beslenme ve heterotrof beslenme olarak adlandırılmaktadır.
• Üreme: Nesillerin devamlılığı için canlılar kendilerine benzer yeni bireyler meydana getirir. Bu da üreme olayı ile sağlanır. İki çeşit üreme vardır.Bunlar;eşeyli üreme ve eşeysiz üremedir.
• Boşaltım: Metabolik faaliyetleri sonucunda oluşturdukları atık maddeleri ve bünyelerindeki fazlalıkları vücutlarından uzaklaştırırlar.Bu olay boşaltım ile sağlanır.İnsanlar ve hayvanlar; terleme,idrar ve dışkılama, bitkiler ise; terleme ve yaprak dökümü ile boşaltım yapar.
• Hareket: Canlılarda iki çeşit hareket vardır.Bunlar pasif ve aktif harekettir.İnsanlar ve hayvanlar ; aktif olarak hareket ederler . Bitkiler ise aktif hareket edemezler,pasif olarak hareket ederler.
• Çevresel uyarılara tepki: Canlılar, dışarıdan gelen ses, ışık,dokunma gibi uyarılara karşı bir tepki oluştururlar . İnsanlar daha çok tepki oluştururlar.
• Hücresel yapı: Canlılar; tek bir tane ya da çok sayıda hücrenin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Canlılar hücre yapısına göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere ikiye ayrılır.
• Organizasyon: Tek hücreli canlılarda, bir tane hücre bulunduğu için içindeki organeller ve moleküller sayesinde bütün hayatsal olaylar o hücre içinde gerçekleşir . Çok hücreli canlılarda ise basitten gelişmişe doğru oluşan bir durum söz konusudur . İnsandaki organizasyonu açıklarsak; hücre, doku, organ, sistem, organizma’dır.

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ – PDF