Böbrek üstü bezleri, yapı ve fonksiyon bakımından, kabuk (adrenal korteks) ve öz (adrenal medulla) olmak üzere iki kısımdan meydana gelmiştir. Bu bezlerin böbreklerle doğrudan bir ilişkisi yoktur.
Böbrek üstü bezleri, her iki böbreğin üst kısmında bulunan endokrin bezlerdir. Bu bezler kabuk ve öz olmak üzere iki ana bölümden oluşur.
Böbrek Üstü Bezi Hormonları
A. Kabuk Kısmından Salgılanan Hormonlar;
Steroit yapılı hormonlardır. Bu kısımdan kortizol ve aldosteron hormonları ile bazı eşey hormonlar salgılanır. Salgılanan hormonlar aşağıda detaylı bir şekilde anlatılmaktadır.
Kortizol
- Normal salgılandığında vücutta bir savunmanın getireceği yıkımları düzenler, onarır ve savaşan hücre ve dokuların ihtiyaçlarını karşılayacak gereçleri hazırlamak için gerekli metabolik önlemlerin alınmasını sağlar.
- Karbonhidrat ve protein metabolizmasını düzenler.
- Proteinlerin amino asitlere, yağların ise yağ asitleri ve gliserole yıkımını ve bunların da glikoza dönüşmesini uyarır.
- Kanda glikoz seviyesini yükseltir.
- Karaciğerde, glikozun glikojene dönüşmesini sağlar.
- Stres hallerinde, gerekli enerjiyi sağlamak için yağ asitlerinin oksidasyonunu artırır.
- Kılcaldamarların geçirgenliğini azaltarak iltihaplı dokulara protein sızmasını önler.
- Kortizol, protein ve yağlardan glikoz sentezlenmesi sağlar. Bu sayede kan şekerinin artmasını sağlar.
Aldosteron
- Böbrekteki boşaltım kanalcığına etkide bulunarak, Na+ ve CI– iyonlarının emilimini artırır. Bu sayede kan sıvısının ozmotik basıncı, doku sıvısının ozmotik basıncı ve su miktarının ayarlanması sağlanmış olur.
- Kabuk hormonlarının yetersiz salgılanmaları halinde kan basıncı düşer, iştahsızlık artar, genel halsizlik görülür, deri tunç rengini alır.
- ACS salgısı artar ve addison hastalığı ortaya çıkar. Bu hastalık kortizol ve aldosteron verilerek tedavi edilir.
- Sodyum ve potasyum metabolizmasını düzenler.
- Aldosteron böbreğin nefronlarında, sodyum (Na+) ve klorür (CI—) iyonlarının
geri emilmesini sağlar. - Potasyum iyonunun (K+) ise böbrekten atılımını hızlandırır.
Hormonal bozukluk: Adrenal korteks hormonları normalden az salgılanırsa veya hiç salgılanmazsa Addison hastalığına neden olur. Bu hastalıkta deri tunç rengini alır, iştahsızlık, kaslarda zayışama ve genel halsizlik olur.
Eşey Hormonları
- Erkek ve dişilerde, adrenal bezlerin kabuk (korteks) kısmından, az da olsa erkek eşey hormonları salgılanır. Erkek çocuklarında, adrenal korteks fazla çalışırsa, androjen hormonlarının salgılanması artar ve çocuk normal yaşından önce ergenliğe ulaşır. Bu çocuklarda ses kalınlaşır ve kıllanma bakımından ergine benzemeye başlarlar.
- Dişilerdeki fazla çalışması durumunda ise, ses kalınlaşır, sakal çıkar, eşey organları körelir ve erkeksi özellikler oluşmaya başlar.
- Böbrek üstü bezinin kabuk bölgesinden çok az miktarda testosteron ve östrojen salgılanır.
Kabuk bölgesinden salgılanan hormonlarının salgılanmasının denetimi:
Bir yaralanma, yanık, sancılı hastalık, sıcakta veya soğukta kalma gibi sıkıntılı durumlarda (stres = zorlanma) beyne gelen uyartılar hipotalamusa iletilir. Hipotalamustan salgılanan ACTH salıverdirici faktör, hipofizi uyarır. Hipofizden ACTH salgılanır. Bu hormon da adrenal korteksi uyararak, yukarıda açıklanan etkileriyle gerekli düzenlemeleri gerçekleştirir.
Kanda artan kortizol, kendisini salgılatan hipotalamus veya hipofiz bezinin faaliyetlerini durdurarak, bir dereceye kadar bu bezlerin faaliyetlerini kontrol eder (Negatif geribildirim).
B. Öz Bölgesinden Salgılanan Hormonlar
Bu bölümden adrenalin ve nöradrenalin olmak üzere iki hormon salgılanır.
Adrenalin (Epinefrin)
- Sempatik sinirlerin faaliyetini hızlandırır. Genellikle heyecan, korku, endişe ve öfkelenme anında kandaki miktarı artar.
- Adrenalin bu durumda sempatik sinir sistemini uyararak, kalbin çalışmasını hızlandırır. Adrenalin kan dolaşımını, kan basıncını ve kandaki şeker miktarını artırır.
- Beyne fazla kan gider ve kanın pıhtılaşma zamanı kısalır. Bütün bu durumlar organizmanın, tehlikeli bir durumla karşılaşması halinde gerekli tedbirlerin alınmasını sağlar.
- Sempatik sinirlerin etkisiyle salgılanır ve aynı zamanda sempatik sinirlerin faaliyetini de artırır.
- Acil durumlarda sempatik sinir sistemi ve adrenalinin etkisiyle vücutta gerekli düzenlemeler yapılır.
- Karbonhidrat ve yağ metabolizmasında önemli değişiklikler olur.
- Karaciğer ve kaslarda glikojenin glikoza dünüşmesini uyarır.
- Karaciğer glikozu kana geçer ve kanda glikoz düzeyi artar.
- Yağ dokusunda yağların yıkımı uyarılır, kana büyük miktarda yağ asidi ve gliserol verilir.
- Kalp atışları hızlanır, kan basıncı yükselir.
- Aktif dokulardaki damarlar genişler, buralara daha fazla kan gelir.
- Derideki damarlar daralarak, buradaki kan akışı yavaşlar. Göz bebekleri büyür. Saç ve deri diplerindeki kasların kasılmasıyla saç ve vücut tüyleri dikleşir.
- Beyne fazla kan gider ve kanın pıhtılaşma zamanı kısalır.
- Vücutta yorgunluğa karşı dayanıklılık artar.
- Bu düzenlemeler, kavga veya tehlike anlarında kişinin dövüşmek veya kaçmak için güç toplamasını sağlar.
Nöradrenalin (Nörepinefrin)
- Parasempatik sinirleri uyarır.
- Kılcal damarların kasılmasını sağlar.
- Kalbin çalışmasını yavaşlatır.
- Kan basıncının artışını sağlar.
- Etkisi (norepinefrin) adrenaline göre daha azdır.
- Bu hormon atardamarlarda kas kasılmasını artırarak, kan damarlarını daraltır ve kan basıncını yükseltir.
Böbrek üstü bezleri nerede bulunur?
İnsan vücudunda iki adrenal bez bulunur ve biri her böbreğin üstünde oturur . Her adrenal bez bir yetişkinde 4-5 gr ağırlığındadır. Adrenaller ilk 6 haftanın gebeliğinde saptanır .
Böbrek Üstü Bezlerinin Görevi Nedir?
Her adrenal bez iki ayrı bölümden oluşur: dış kısım adrenal korteks ve iç adrenal medulla olarak adlandırılır. Adrenal bezler ‘kimyasal haberciler’ olarak işlev gören farklı hormonlar salgılarlar. Bu hormonlar kan dolaşımında dolaşır ve çeşitli vücut dokuları üzerinde hareket ettirerek doğru şekilde çalışmasını sağlarlar. Tüm adrenokortikal hormonlar, kolestrolden türetilen steroid bileşikleridir.
Böbrek üstü bezlerinde salgılanan hormonlar nelerdir? (kısa özeti)
Adrenal korteks üç hormon üretir:
Mineralokortikoidler: Bunlardan en önemlisi aldosterondur . Bu hormon vücudun tuz ve su seviyelerini korumaya yardımcı olur ve bu da vücudun kan basıncını düzenler. Aldosteron olmazsa, böbrek aşırı miktarda tuz kaybeder (sodyum) ve dolayısıyla su, ciddi dehidrasyona neden olur .
Glukokortikoidler: baskın olarak kortizol . Bu hormon stres tepkisine katılır ve aynı zamanda vücut metabolizmasını düzenler . Kortizol, amino asitler ve serbest yağ asitleri harekete geçirerek glikoz üretimini uyarır . Kortizol ayrıca önemli anti-inflamatuar etkilere sahiptir.
Adrenal androjenler : Esasen dehidroepiandrosteron ( DHEA ) ve testosteron olmak üzere erkek seks hormonları . Hepsinin zayıf etkileri var, ancak çocuklukta erkek cinsel organlarının erken gelişmesinde ve ergenlik çağındayken kadınlarda rol oynuyor . Bunlar erkeklerle kadınlar arasındaki farklılıkları yaratmada ve sürdürmede yer alır.
Anterior hipofiz tarafından salgılanan adrenokortikotropik hormon ( ACS) öncelikle glukokortikoidlerin ve adrenal androjenlerin adrenal vasıtasıyla salınmasını etkiler ve daha az ölçüde de aldosteron salınımını uyarır.
Böbrek üstü bezleri medulla katekolamin üretir:
Katekolaminler arasında adrenalin , noradrenalin ve az miktarda dopamin bulunur – bu hormonlar stres tepkisinin tüm fizyolojik özelliklerinden sorumludur; buna “savaş veya uçuş” cevabı denir.
Böbrek üstü bezlerinin neden oldukları hastalıklar nelerdir?
Nadir durumlarda, böbrek üstü bezleri aşırı aktif veya az aktif hale gelebilir. Bunlardan kaynaklanan iki ana bozukluk sırasıyla Cushing sendromu ve Addison hastalığıdır .
Cushing sendromu aşırı aşırı kortizol üretiminden kaynaklanan aşırı adrenal (böbrek üstü bezi) bezlerden kaynaklanmaktadır. Klinik bulgular cilt inceltme ve morarma, obezite , şeker hastalığı , psikiyatrik rahatsızlıklar, yüksek tansiyon, kas zayıflığı, osteoporoz , aşırı yüz tüyleri ve kadınlarda düzensiz periyotları içerir. Çocuklarda büyüme yetmezliğine neden olabilir. Kortizol fazlası olan hastalarda yara iyileşmesinde bozulma ve enfeksiyona duyarlılık artar.
Addison hastalığı veya böbrek üstü bezlerinin yetmezliği hormon eksikliği ile ilişkili olarak yetersiz adrenal bezlerden kaynaklanmaktadır. böbrek üstü yetmezliği akut veya kronik olabilir. Akut böbrek üstü bezlerinde yetmezlik, herhangi bir tipte kronik adrenal (böbrek üstü bezi) yetmezlik üzerine akut stres üzerine bindiğinde ortaya çıkar. Kronik adrenal (böbrek üstü bezi) yetmezlik belirtileri, düşük kan basıncı, yorgunluk, kilo kaybı, iştahsızlık, bulantı, kusma, karın ağrısı, tuz arzusu ve düşük kan şekeri içerir. Deri ve müköz membranlar artmış pigmentasyon gösterebilir. İkincil cinsiyet özelliklerinin kaybı sadece hastalığı olan kadınlarda görülür. Akut böbrek yetmezliği tıbbi acildir ve tanımlanmalı ve derhal tedavi edilmelidir. Akut böbrek üstü bezi yetmezliğin özellikleri, karın ağrısı ve düşük kan şekeri ile birlikte dolaşımda çöküştür.
Nadiren, aldosteronun aşırı üretimi, hiperaldosteronizm olarak bilinen bir duruma neden olabilir . Bu, geleneksel tansiyon kontrol tabletlerine ve tuz rahatsızlıklarına dirençli yüksek tansiyona neden olur. Yüksek tansiyon, baş ağrısı ve görsel problemlere neden olabilir.
Androjenler aşırı üretilmesi de nadirdir ancak aşırı saç büyümesi ve menstrüel dönem bozukluklarına neden olabilir.
Böbrek üstü bezlerinin tümörleri çoğunlukla iyi huyludur ve böbrek üstü bezi hormonların aşırı veya az oluşumuyla sonuçlanmaz. Çoğu tümör, insanlar çeşitli nedenlerle tarandığında tesadüfen keşfedilir. böbrek üstü bezi kanseri çok nadirdir. böbrek üstü bezlerinin tümörlerinin büyük olması veya aşırı hormon üretmesi durumunda cerrahi gerekebilir.
Böbrek Üstü Bezi ve Hormonları – PDF
